Xuất khẩu mực, bạch tuộc: Cần chuẩn hóa quy trình, nâng cao truy xuất nguồn gốc

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), tổng kim ngạch xuất khẩu mực và bạch tuộc trong nửa đầu năm 2025 đạt mức tăng trưởng tích cực tại nhiều thị trường châu Á.

Đáng chú ý, khối CPTPP ghi nhận mức tăng 20%, tương đương hơn 96 triệu USD. Nhật Bản là thị trường chủ lực khi nhập khẩu tới 83 triệu USD, tăng 21% so với cùng kỳ. Các sản phẩm được ưa chuộng tại đây gồm mực sushi MA, mực tẩm bột chiên và bạch tuộc đông lạnh.

Thị trường Trung Quốc và Hồng Kông (Trung Quốc) đạt tổng kim ngạch 34 triệu USD, tăng 15%. Riêng Trung Quốc có mức tăng ấn tượng 87% trong tháng 6/2025. Thái Lan cũng nổi bật với mức tăng 37%, nhờ nhu cầu cao đối với bạch tuộc luộc đông lạnh, mực khô và mực nút.

Tuy nhiên, một số thị trường như Đài Loan (Trung Quốc), Australia và Hồng Kông lại ghi nhận sự sụt giảm, phản ánh tính cạnh tranh gay gắt cũng như các rào cản kỹ thuật và thương mại khắt khe hơn.

Trước những biến động và rủi ro lớn, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp xuất khẩu mực, bạch tuộc cần có chiến lược linh hoạt về xuất xứ nguồn gốc.

Bên cạnh những tín hiệu tích cực, các doanh nghiệp xuất khẩu mực, bạch tuộc đang phải đối diện với nhiều khó khăn, trong đó nổi bật là vấn đề về thủ tục, chính sách và thị trường xuất khẩu.

Nhiều lô hàng gặp trở ngại trong quá trình xin giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) theo Nghị định 31/2018/NĐ-CP. Ngoài ra, sự thiếu thống nhất trong quy trình kiểm tra an toàn thực phẩm và quy định về nguyên liệu nhập khẩu đang gây ách tắc cho doanh nghiệp trong việc chuyển đổi mục đích sử dụng nguyên liệu.

Việc EU tiếp tục duy trì thẻ vàng IUU đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến xuất khẩu thủy sản, trong đó có mặt hàng mực và bạch tuộc. Điều này làm giảm tính cạnh tranh và gây áp lực lớn về kiểm soát nguồn gốc khai thác.

Việc Mỹ dự kiến áp thuế đối ứng lên đến 20% với một số sản phẩm thủy sản Việt Nam đang là mối lo hàng đầu. Các quy định phức tạp về xuất xứ hàng hóa như transshipment và yêu cầu “40-20-40” chưa rõ ràng khiến doanh nghiệp đối mặt nguy cơ bị áp thuế cao hoặc thậm chí cấm nhập khẩu.

Ngoài ra, Luật Bảo vệ Động vật Biển có Vú (MMPA) của Mỹ cũng đặt ra rào cản mới. NOAA đến nay vẫn chưa công nhận các biện pháp bảo tồn thú biển của Việt Nam, đặc biệt trong hoạt động khai thác mực. Nếu không đáp ứng tiêu chuẩn tương đồng, nguy cơ cấm nhập khẩu vào Mỹ từ ngày 1/1/2026 là hoàn toàn có thể xảy ra.

Trước những biến động và rủi ro lớn, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp xuất khẩu mực, bạch tuộc cần có chiến lược linh hoạt và dài hạn:

Đa dạng hóa thị trường: Tận dụng tốt các thị trường châu Á như Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan – những đối tác nhập khẩu ổn định. Đồng thời, đẩy mạnh khai thác các thành viên khác trong CPTPP để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ và EU.

Chuẩn hóa quy trình, nâng cao truy xuất: Doanh nghiệp cần đầu tư vào hệ thống quản lý chất lượng, hồ sơ xuất xứ và chuỗi cung ứng nguyên liệu nhằm đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe về truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm.

Lên kịch bản ứng phó với Mỹ: Trước nguy cơ bị áp thuế hoặc cấm nhập, doanh nghiệp cần đánh giá lại tỷ trọng xuất khẩu vào Mỹ, xem xét điều chỉnh chiến lược thị trường, ký kết lại các hợp đồng dài hạn phù hợp.

Hợp tác với ngư dân và đầu tư vào hệ thống truy xuất: Đây là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu của EU và Mỹ, cũng như xây dựng nền tảng xuất khẩu bền vững trong dài hạn.

Dù nửa đầu năm 2025 cho thấy nhiều điểm sáng tại các thị trường châu Á nhưng doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều việc phải làm nếu muốn duy trì đà tăng trưởng trong bối cảnh thị trường thế giới liên tục biến động. Đổi mới, thích ứng và nâng cao tiêu chuẩn chính là chìa khóa để ngành mực – bạch tuộc vươn xa trong thời gian tới.

Nam Dương