Bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số

Minh bạch thông tin – nền tảng của niềm tin số

Năm 2025, Bộ Công Thương chọn chủ đề “Thông tin minh bạch – Tiêu dùng trách nhiệm” cho Ngày Quyền của Người Tiêu dùng Việt Nam, thể hiện định hướng lấy người tiêu dùng làm trung tâm trong mọi chính sách phát triển kinh tế số. Theo Bộ Công Thương, niềm tin chính là “hạ tầng mềm” của thương mại điện tử – thứ chỉ có thể được xây dựng khi doanh nghiệp công khai và chịu trách nhiệm về mọi thông tin liên quan đến sản phẩm, dịch vụ, nguồn gốc và điều kiện giao dịch.

Song song với đó, người tiêu dùng cũng được khuyến khích trở thành chủ thể chủ động hơn: tìm hiểu, kiểm chứng thông tin, lựa chọn hàng hóa có uy tín và sẵn sàng phản ánh, tố cáo khi quyền lợi bị xâm phạm. Chỉ khi cả hai phía – doanh nghiệp và người tiêu dùng – cùng hành động có trách nhiệm, thị trường mới thực sự minh bạch và công bằng.

Dù đã có nhiều chuyển biến tích cực, công tác bảo vệ người tiêu dùng vẫn gặp vô vàn khó khăn trong môi trường trực tuyến. Việc kiểm soát hàng hóa, quảng cáo và giao dịch điện tử đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý từ trung ương đến địa phương. Trong khi đó, tình trạng giao dịch giả mạo, quảng cáo sai lệch hay thao túng thông tin bằng thuật toán vẫn diễn ra phổ biến, khiến người tiêu dùng dễ bị dẫn dắt vào các quyết định mua sắm sai lầm.

Đặc biệt, nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương như người cao tuổi, trẻ em hay người khuyết tật lại càng chịu thiệt thòi hơn trong kỷ nguyên số. Không ít trường hợp bị dụ dỗ mua sản phẩm kém chất lượng, hoặc bị lừa đảo qua các nền tảng mạng xã hội, cho thấy tính cấp thiết của việc củng cố cơ chế bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

Năm 2025, Bộ Công Thương chọn chủ đề “Thông tin minh bạch - Tiêu dùng trách nhiệm”. (Ảnh minh họa).

Củng cố niềm tin, ràng buộc trách nhiệm

Một điểm sáng đáng chú ý là Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024, cùng Nghị định 55/2024/NĐ-CP hướng dẫn thi hành đã đặt nền móng pháp lý quan trọng cho thương mại điện tử. Luật quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc công khai hợp đồng mẫu, quy trình đổi trả, khiếu nại và minh bạch hóa quảng cáo trực tuyến.

Đặc biệt, lần đầu tiên các “người có ảnh hưởng” (influencers) phải chịu trách nhiệm pháp lý khi quảng bá sai lệch sản phẩm. Đây là bước tiến lớn trong việc siết chặt quảng cáo số – lĩnh vực đang tiềm ẩn nhiều rủi ro gian lận.

Bên cạnh đó, các quy định mới cũng bảo vệ tốt hơn nhóm người tiêu dùng yếu thế, yêu cầu doanh nghiệp có chính sách hỗ trợ phù hợp và không phân biệt đối xử.

Những thay đổi này cho thấy sự chuyển dịch từ tư duy “bảo vệ người tiêu dùng” sang “trao quyền cho người tiêu dùng”, giúp họ không chỉ là đối tượng được bảo vệ mà còn là người tham gia chủ động trong các giao dịch.

Liên kết ba trụ cột: Nhà nước – doanh nghiệp – người tiêu dùng

Để xây dựng môi trường tiêu dùng an toàn và công bằng, cần sự chung tay của cả hệ thống. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo và giám sát, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, đầu tư nguồn lực cho công tác thanh tra, xử lý vi phạm, đồng thời đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng.

Doanh nghiệp cần đặt yếu tố minh bạch lên hàng đầu, tuân thủ nghiêm quy định pháp luật, chủ động công khai thông tin sản phẩm, bảo đảm an toàn trong giao dịch và tôn trọng quyền được biết, được lựa chọn của người tiêu dùng.

Về phía người dân, ý thức tự bảo vệ mình phải trở thành thói quen. Mỗi người tiêu dùng cần kiểm tra thông tin, xác minh nguồn gốc, nhận diện hàng thật – hàng giả và sẵn sàng lên tiếng khi phát hiện sai phạm. Chỉ khi ba trụ cột này vận hành đồng bộ, niềm tin số mới thực sự được củng cố.

Kỷ nguyên số mang đến vô vàn tiện ích, nhưng cũng tiềm ẩn không ít nguy cơ đánh mất niềm tin. Quyền lực thực sự của người tiêu dùng không nằm ở khả năng chi tiền mà ở khả năng nhận biết và đòi hỏi sự minh bạch từ thị trường. Một khi người tiêu dùng được pháp luật bảo vệ, doanh nghiệp hành xử có trách nhiệm, Nhà nước thực thi hiệu quả, Việt Nam sẽ hình thành môi trường tiêu dùng lành mạnh, công bằng và bền vững – nơi người tiêu dùng thực sự được tôn trọng, được trao quyền và trở thành trung tâm của mọi chính sách phát triển.

Thanh Hiền