Cần phân chia hài hòa lợi nhuận trong chuỗi sản xuất, phân phối nông sản

Trong hội nghị quý II/2021 của ngành nông nghiệp Việt Nam có nhắc đến việc phân phối lợi nhuận trong chuỗi giá trị sản xuất sao cho hợp lý hơn, thực chất là quan tâm đến lợi ích của người nông dân. Thật là trùng hợp vào thời điểm tháng 9/2021, hội nghị tổng kết ngành mía đường Việt Nam niên vụ 2020-2021 do Hiệp hội Mía đường tổ chức cũng nêu vấn đề này ở chuỗi giá trị trồng mía và sản xuất đường.

Cụ thể, khi đề cập tới các nhiệm vụ cấp bách trong năm niên vụ 2021-2022, Hiệp hội cho rằng cần củng cố chuỗi liên kết giữa người nông dân trồng mía và nhà máy đường, cùng nhau thiết lập hệ thống chia sẻ tỉ lệ lợi nhuận từ việc sản xuất một tấn đường theo mức cố định. Mức này dự kiến là khoảng 70:30 hoặc 65:35. Trong đó người trồng mía hưởng từ 65-70% nhằm đảm bảo vị thế bình đẳng hợp lý giữa nông dân và nhà máy đường trong mối liên kết.

Chính vì chưa giải quyết thỏa đáng được việc phân phối lợi nhuận giữa nông dân và nhà máy một cách hợp lý như dự kiến ở trên của Hiệp hội Mía đường nên thời gian qua, thua thiệt chủ yếu về phía nông dân. Cho nên trên thị trường luôn diễn ra hiện tượng tranh mua, tranh bán mía để sản xuất đường.

Giá mía thấp, không đủ chi phí sản xuất dẫn tới thiếu hụt nguyên liệu cho nhà máy. Nông dân bỏ ruộng trồng mía sang trồng loại cây khác có lợi nhuận hơn. Việc thâm canh tăng năng suất và chất lượng mía ít được quan tâm. Ngoài ra còn có nguyên nhân từ đường nhập lậu, đường được trợ giá ở một số nước thâm nhập vào thị trường Việt Nam, gây mất ổn định cho sản xuất mía đường ở thị trường nội địa.

Trên thực tế hiện nay, trong tổng số 41 nhà máy đường chỉ còn 24 nhà máy còn hoạt động, 14 nhà máy đã tạm ngừng hoặc không hoạt động nữa. Hiệp hội Mía đường cho đến nay đã nhận ra một trong những nguyên nhân quan trọng làm thiệt hại nặng nề ngành mía đường Việt Nam đó là vấn đề phân phối lợi ích giữa nông dân và nhà máy đường.

Ảnh minh họa

Khác với Việt Nam, ở Thái Lan họ đã sớm nhận ra vấn đề này cách đây hàng chục năm và thực hiện tỷ lệ phân chia 70:30 trong ngành mía đường mà 70% lợi nhuận sản phẩm thuộc về nông dân, còn lại 30% thuộc nhà máy. Chính vì vậy nông dân Thái Lan hăng hái sản xuất một cách hiệu quả, phục vụ cho các nhà máy hoạt động một cách đều đặn để cung cấp đường cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Do đó, người tiêu dùng mua đường ăn với giá cả hợp lý trên thị trường nội địa.

Trở lại tình hình ở Việt Nam, nếu lợi ích của người sản xuất được phân phối một cách hợp lý, công bằng sẽ là động lực cho sự phát triển, sản xuất và phân phối lưu thông hàng hóa. Từ cây mía và hạt đường ở Việt Nam, chúng ta hãy suy rộng ra với các sản phẩm lương thực thực phẩm thiết yếu do nông dân làm ra như rau củ quả, gia cầm và trứng gia cầm, thịt lợn, gạo các loại.

Việc phân phối lợi nhuận của các chuỗi sản xuất chế biến, phân phối những mặt hàng trên đều ở tình trạng tương tự như mặt hàng đường. Người sản xuất khi bán ra giá cả rất thấp, thậm chí ko có lãi do bị ép cấp, ép giá ở khâu trung gian và ở một số hệ thống bán lẻ có thế mạnh. Từ đó dẫn tới việc hàng hóa bị giá lên cao một cách vô lý từ 2-3 lần, người tiêu dùng bị thiệt thòi khi mua hàng trên thị trường. Câu chuyện này đã kéo dài nhiều năm nay mà ko được giải quyết một cách cơ bản.

Chính vì vậy, chúng ta không chỉ xác lập phương thức phân phối lợi nhuận ở mặt hàng đường mà phải nhân rộng ra các mặt hàng thiết yếu khác. Việc Hiệp hội Mía đường bàn biện pháp phân chia lợi nhuận trong ngành cũng như thiết lập lại lợi nhuận cho hợp lý trong chuỗi sản xuất phân phối ở các mặt hàng thiết yếu khác vừa là kinh nghiệm của các nước đi trước. Đồng thời, cũng là định hướng của Chính phủ là "lợi nhuận hài hòa, rủi ro chia sẻ".

Đây là định hướng rất hợp lý, nhân văn góp phần thay đổi nhận thức sai lệch trong việc khắc phục bất hợp lý trong phân phối lợi nhuận của chuỗi sản xuất. Chúng ta tin tưởng rằng những việc làm đúng đắn và trách nhiệm thuận theo quy luật của cuộc sống và đạo đức trong kinh doanh, giao dịch mua bán sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ cho sự phát triển sản xuất và phục vụ tiêu dùng. Đồng thời, góp phần đẩy nhanh nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở nước ta.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú