Chậm cấp mã số vùng nuôi, con tôm hẹp đường xuất khẩu

Yêu cầu cấp bách từ thực tiễn

Nhìn xuyên suốt cả năm 2020, xuất khẩu tôm Việt Nam đạt kết quả rất đáng khích lệ khi chiếm tới 3,78 tỷ USD trong tổng số 8,4 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Đến nửa đầu năm 2021, mặc dù dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, khó lường nhưng mặt hàng tôm vẫn mang về giá trị xuất khẩu 1,5 tỷ USD cho ngành hàng thủy sản (trong đó, tôm sú đạt 200 triệu USD, tôm thẻ chân trắng đạt 1,3 tỷ USD). Tổng cục Thủy sản dự báo xuất khẩu tôm nửa cuối năm nay sẽ tăng trưởng tốt ở các thị trường Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, EU và Hàn Quốc, mục tiêu xuất khẩu đạt từ 3,8 - 4 tỷ USD.

Tuy nhiên, yêu cầu của các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là các thị trường khó tính rất quan tâm đến công tác truy xuất nguồn gốc và ngành hàng tôm cũng không phải ngoại lệ. Việc cấp mã số cơ sở nuôi tôm trở thành vấn đề hết sức nóng bỏng hiện nay. Bởi có thể ví mã số cơ sở nuôi tôm như số chứng minh nhân dân của mỗi người.

Từ mã số sẽ xác định được chủ cơ sở nuôi tôm là ai, có địa chỉ ở đâu, nuôi tôm nước lợ hay nước ngọt… Yêu cầu này giống như mã số vùng trồng với mặt hàng rau, củ, quả khi xuất khẩu đến các thị trường, đặc biệt với những quốc gia trong 2 hiệp định thương mại tự do thế hệ mới là EVFTA và CPTPP.

Mặc dù vậy, việc cấp mã số cơ sở nuôi tôm để phục vụ công tác truy xuất nguồn gốc của ngành hàng tôm vẫn đang ở con số rất hạn chế. Số liệu của Tổng cục Thủy sản chỉ ra, lũy kế đến hết tháng 6 năm 2021, tổng số cơ sở nuôi tôm nước lợ được cấp mã số mới chỉ đạt 7.274/478.000 cơ sở.

Nhiều chuyên gia bày tỏ, không thể không lo lắng, sốt ruột khi ngày càng nhiều thị trường đòi hỏi truy xuất nguồn gốc, trong khi tỷ lệ diện tích tôm nuôi ở Việt Nam được cấp mã số còn rất khiêm tốn.

Tháo gỡ khó khăn, tạo đà tăng tốc

Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 8/3/2019 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản đã nêu rất rõ vai trò của địa phương về công tác này. Cụ thể, cơ quan quản lý nhà nước về thủy sản cấp tỉnh là cơ quan tiếp nhận, thẩm định và cấp giấy xác nhận đăng ký nuôi trồng thủy sản lồng bè, đối tượng thủy sản nuôi chủ lực.

Nhưng qua thời gian triển khai, với số liệu trên của Tổng cục Thủy sản cho thấy, công tác này vẫn đang còn rất chậm. Nguyên nhân được xác định do công tác tuyên truyền, hướng dẫn thủ tục đăng ký của chính quyền địa phương đến người dân chưa được quan tâm thực hiện. Số cơ sở nuôi nhỏ lẻ chiếm đa số, đồng thời, người dân chưa nhận thức và chưa hiểu rõ mục đích của việc đăng ký, cấp mã số. Một số địa phương có cơ sở nuôi ở địa bàn xa cơ quan tiếp nhận hồ sơ và cấp mã số (cơ quan quản lý nuôi trồng thủy sản cấp tỉnh) nên khó khăn khi thực hiện.

Vấn đề nổi cộm nhất đang vướng mắc hiện nay là nhiều cơ sở nuôi tôm không có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc Hợp đồng giao, cho thuê đất, mặt nước để nuôi trồng thủy sản theo quy định hoặc do Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất không chính chủ hoặc Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của các hộ dân nuôi trồng thủy sản là đất trồng lúa, đất rừng, trồng cây lâu năm, đất ven sông,…nhưng chưa được chuyển đổi mục đích sử dụng sang nuôi trồng thủy sản theo quy định của Luật Thủy sản 2017. Chính vì vậy, người dân gặp khó khăn khi lập hồ sơ đăng ký nuôi trồng thủy sản.

Bên cạnh đó, nhiều cơ sở đã dùng Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để thế chấp ngân hàng vay vốn sản xuất nên gặp khó khăn trong thực hiện thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất sang nuôi trồng thủy sản (không lấy được sổ ra để thực hiện các thủ tục chuyển mục đích sử dụng).

Liên quan đến việc cấp mã số cơ sở nuôi tôm, ông Nguyễn Hoài Nam – Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, mặc dù theo quy định thuộc về trách nhiệm của các địa phương nhưng rõ ràng công tác “nhạc trưởng” trong điều hành vấn đề mang tính quốc gia thì chính Tổng cục Thủy sản cần có những vai trò nhất định để thúc đẩy việc cấp mã số cho cơ sở nuôi tôm.

Để giải quyết vấn đề này, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến từng chia sẻ: Riêng về truy xuất nguồn gốc của ao nuôi tôm, đang chịu ảnh hưởng của Luật Đất đai. Do đó, một mặt cần có những kiến nghị để sửa lại Luật Đất đai. Bên cạnh đó, đây không chỉ là việc của riêng Bộ NN&PTNT mà còn là của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Bộ NN&PTNT sẽ chủ động mời Bộ Tài nguyên và Môi trường bàn cùng để phổ biến tới các địa phương tháo gỡ khó khăn này nhằm đảm bảo truy xuất nguồn gốc cho ngành tôm, từ đó, đảm bảo các tiêu chí, yêu cầu của thị trường.

Trong bối cảnh yêu cầu ngày càng gắt gao của các nước nhập khẩu về đảm bảo truy xuất nguồn gốc, việc cấp mã số cơ sở nuôi tôm của nước ta cần được đẩy nhanh hơn nữa để tạo đà tăng tốc cho ngành hàng tôm. Cần sớm tháo gỡ những vấn đề, vướng mắc liên quan đến Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để sớm cấp được nhiều mã số vùng trồng, tạo cơ sở pháp lý và thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp xuất khẩu tôm sang thị trường các nước.

Đồng thời, mỗi người dân tham gia nuôi trồng tôm cần nhận thức rõ việc đăng ký, cấp mã số cơ sở nuôi là việc làm cần thiết để cùng tham gia với Nhà nước tạo thuận lợi cho công tác xuất khẩu, đảm bảo an toàn thực phẩm cho sản phẩm tôm, từ đó khẳng định thương hiệu cho ngành hàng tôm của Việt Nam trên thị trường thế giới. 

 Thanh Tùng