Chính sách trọng dụng, thu hút nhân tài trong lĩnh vực khoa học và công nghệ

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số đóng vai trò then chốt, là động lực chính cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của mỗi quốc gia. Nhận thức rõ tầm quan trọng này, Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng và hoàn thiện các cơ chế, chính sách nhằm trọng dụng và thu hút nhân tài trong lĩnh vực KH&CN.

Gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo Bộ Nội vụ chủ trì, phối hợp với Bộ KH&CN và các Bộ, ngành liên quan khẩn trương xây dựng, ban hành cơ chế, chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc vào tháng 8 năm 2025. Đồng thời, Bộ KH&CN được giao nhiệm vụ triển khai Chiến lược thu hút nhân tài đến năm 2030, tầm nhìn 2050, hoàn thành vào tháng 9 năm 2025.

Đây là những chỉ đạo chiến lược, thể hiện quyết tâm cao của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, phục vụ phát triển đất nước.

Khung pháp lý khá hoàn thiện, tạo bước đột phá thu hút nhân tài

Chia sẻ về vấn đề này tại buổi họp báo thường kỳ tháng 7/2025, ông Mai Ánh Hồng - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ - Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, hiện nay, khung pháp lý đã khá hoàn thiện, tạo bước đột phá thu hút nhân tài, nhân lực chất lượng cao.

Ông Mai Ánh Hồng - Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ - Bộ Khoa học và Công nghệ.

Cụ thể, với việc Quốc hội thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025 đã tạo ra nền tảng vững chắc và mang tính đột phá để thu hút nhân tài, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Luật được xây dựng bám sát các quan điểm chỉ đạo tại Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong tình hình mới; tạo hành lang pháp lý thông thoáng, công nhận, trao quyền cho nhà khoa học về sở hữu trí tuệ, tài chính và quyền khai thác thương mại; thiết lập chính sách đãi ngộ tài chính và phi tài chính hấp dẫn hơn cho nhân tài, nhân lực chất lượng cao về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số;

Cho phép cơ chế đãi ngộ linh hoạt, kể cả cơ chế vượt khung lương nhằm thu hút, giữ chân và phát huy nhân tài, đặc biệt là chuyên gia người Việt ở nước ngoài.

Bên cạnh đó, Quốc hội cũng thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số năm 2025 với mục tiêu cụ thể hóa các chính sách phát triển công nghiệp công nghệ số trở thành ngành kinh tế trụ cột, đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút và phát triển nhân tài công nghệ. Luật có chính sách ưu đãi vượt trội để phát triển công nghiệp bán dẫn, hình thành hệ sinh thái bán dẫn Việt Nam. Đồng thời, đặt nền tảng pháp lý cho trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số. 

Song song với đó vẫn tồn tại những thách thức và nhiều nội dung cần tiếp tục được hoàn thiện. Thứ nhất là tính đồng bộ và khả năng thực thi, dù các Luật mới đã được ban hành, nhưng việc triển khai các Nghị định, Thông tư hướng dẫn chi tiết và đảm bảo tính đồng bộ với các quy định khác (Luật Ngân sách, Luật Viên chức...) là rất quan trọng. Đồng thời, các quy định sẽ không phát huy hiệu quả nếu trình tự, thủ tục còn rườm rà, thiếu linh hoạt.

Thứ hai là chính sách đãi ngộ tài chính và phi tài chính, mặc dù có những cải thiện, mức độ đãi ngộ tài chính cho nhà khoa học tại Việt Nam chưa cạnh tranh so với các quốc gia phát triển. Bên cạnh đó, các yếu tố phi tài chính như môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, cơ sở vật chất, văn hóa làm việc, cơ hội phát triển sự nghiệp là những yếu tố quan trọng cần được cải thiện đồng bộ.

Thứ ba là cơ chế đãi ngộ linh hoạt, vượt khung nhưng còn mang tính nguyên tắc, các Luật mới mở ra cơ chế "vượt khung", nhưng mức độ cụ thể và phạm vi áp dụng của cơ chế này trong thực tiễn cần được quy định rõ trong các văn bản hướng dẫn triển khai, thực hiện Luật.

Cơ chế "vượt khung" để thu hút nhân tài

Phân tích sâu hơn về cơ chế "vượt khung" và các cơ chế, chính sách cụ thể của Bộ KH&CN để thu hút nhân tài KHCN&ĐMST, chuyển đổi số, ông Mai Ánh Hồng cho hay, Bộ KH&CN xác định trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, nhân lực chất lượng cao, nhân tài là yếu tố quyết định, không thể thu hút bằng chính sách cứng nhắc. Việc vượt khung lương, cấp nhà ở, điều kiện làm việc không nên xem là đặc ân mà là điều kiện tối thiểu để những người có khả năng tạo đột phá yên tâm làm việc.

Nhân lực chất lượng cao, nhân tài là yếu tố quyết định, không thể thu hút bằng chính sách cứng nhắc. Ảnh minh họa.

Để cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW; Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp Công nghệ số, Bộ KH&CN đang tập trung vào các chính sách cụ thể sau: 

Xây dựng và ban hành các quy định cụ thể về cơ chế chấp nhận rủi ro; cơ chế tự chủ đối với các tổ chức KH&CN công lập; chính sách ưu đãi vượt trội để phát triển công nghiệp bán dẫn; chính sách thu hút, sử dụng và trọng dụng đối với nhân tài, nhân lực chất lượng cao và quy định về phân chia lợi ích từ kết quả nghiên cứu.

Xây dựng, tổ chức triển khai thực hiện Đề án "Phát triển, trọng dụng nhân tài, nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia"; phát triển các chương trình quốc gia có mục tiêu cụ thể để thu hút các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài về làm việc, cũng như chuyên gia nước ngoài có kinh nghiệm. Các chương trình này có thể bao gồm gói hỗ trợ tài chính đặc biệt, điều kiện làm việc ưu việt và cơ hội phát triển sự nghiệp rõ ràng.

Đầu tư vào hạ tầng và môi trường nghiên cứu: Nâng cấp các phòng thí nghiệm trọng điểm, trung tâm nghiên cứu đạt chuẩn quốc tế, xây dựng các khu công nghệ cao, vườn ươm công nghệ để tạo môi trường thuận lợi cho sáng tạo và đổi mới.

Thúc đẩy liên kết giữa nghiên cứu và doanh nghiệp: Khuyến khích mạnh mẽ các doanh nghiệp đầu tư vào R&D, hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học để ứng dụng kết quả khoa học vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh; phát triển thị trường cho các sản phẩm KH&CN.

Thúc đẩy hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ: Tạo điều kiện cho các nhà khoa học Việt Nam tham gia vào các dự án quốc tế, các mạng lưới nghiên cứu toàn cầu, đồng thời thu hút các tập đoàn công nghệ lớn đặt trung tâm R&D tại Việt Nam.

Giảm thiểu các rào cản hành chính, đảm bảo quyền tự chủ tối đa cho nhà khoa học, cung cấp nguồn lực (tài chính, trang thiết bị, cơ sở dữ liệu) bảo đảm cho nghiên cứu và thử nghiệm.

Đánh giá dựa trên hiệu quả và sản phẩm: Thay vì nặng về quy trình, tập trung vào kết quả đầu ra, các công bố quốc tế, bằng sáng chế, sản phẩm thương mại hóa có giá trị.

Các cơ chế, chính sách mới, đặc biệt là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp công nghệ số được kỳ vọng sẽ tạo ra môi trường thực sự hấp dẫn, là tiền đề quan trọng để thu hút, giữ chân và phát huy tối đa tiềm năng của nhân tài, mang lại những đột phá chiến lược cho các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn của Việt Nam.

Thanh Tùng