Chụp CT toàn thân tràn lan: Cảnh báo từ chuyên gia y tế về rủi ro nếu lạm dụng

Gần đây, nhiều người coi chụp CT toàn thân như “tấm vé an toàn” để yên tâm về sức khỏe. Tuy nhiên, theo PGS.TS.BS Nguyễn Lân Hiếu – Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, phương pháp này không chỉ tốn kém mà còn tiềm ẩn nhiều hệ lụy, không thể thay thế việc thăm khám và xét nghiệm thường quy.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) là kỹ thuật sử dụng tia X và máy tính để dựng hình ảnh cắt lớp của xương, mạch máu và mô mềm. Nhiều bệnh viện lớn đã triển khai dịch vụ chụp toàn thân, thu hút sự quan tâm của người dân dù chi phí cao. PGS Nguyễn Lân Hiếu cho biết, chỉ trong vài tuần, ông đã tiếp nhận rất nhiều người tìm đến xin tư vấn kết quả chụp.

Theo ông, các câu hỏi thường tập trung vào hai nhóm. Nhóm thứ nhất lo lắng về những bất thường phát hiện được nhưng thực chất đa phần chỉ là thay đổi phù hợp với tuổi tác hoặc bệnh nền. Thay vì can thiệp phức tạp, người bệnh thường chỉ cần làm thêm xét nghiệm cơ bản, thay đổi lối sống hoặc sử dụng thuốc dự phòng. Ông nhấn mạnh: người hoàn toàn khỏe mạnh, không triệu chứng và kết quả xét nghiệm bình thường thì không cần chụp CT toàn thân.

Không nên lạm dụng chụp CT toàn thân vì tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ảnh minh họa

Nhóm thứ hai kỳ vọng kết quả chụp sẽ chứng minh họ không mắc ung thư. Đây là quan niệm sai lầm. Hình ảnh CT chỉ phản ánh tại thời điểm chụp, không có giá trị dự báo lâu dài. Các máy hiện đại có thể phát hiện khối u nhỏ ở gan, phổi, tụy…, nhưng chỉ nên áp dụng cho nhóm nguy cơ cao. Khuyến cáo duy nhất hiện nay là chụp CT liều thấp để tầm soát sớm ung thư phổi.

PGS Nguyễn Lân Hiếu dẫn lại cảnh báo của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) từ năm 2017, chưa có bằng chứng khoa học nào cho thấy chụp CT toàn thân ở người không triệu chứng mang lại lợi ích nhiều hơn rủi ro. FDA thậm chí cấm các nhà sản xuất quảng cáo CT như một công cụ sàng lọc toàn thân.

So với các kỹ thuật X-quang khác, CT khiến người bệnh tiếp xúc với bức xạ cao hơn. Trong chẩn đoán và điều trị, lợi ích thường vượt trội rủi ro; nhưng khi dùng để sàng lọc ở người khỏe mạnh, hiệu quả thực sự còn gây tranh cãi. Một số kết quả bất thường không quá nghiêm trọng, trong khi kết quả bình thường cũng không loại trừ hoàn toàn bệnh lý. Nguy cơ bỏ sót bệnh hoặc tạo tín hiệu “giả” có thể khiến người bệnh phải trải qua nhiều xét nghiệm không cần thiết.

Theo bác sĩ Hiếu, trước khi quyết định chụp CT toàn thân, người dân cần hiểu rõ phương pháp này chưa đáp ứng tiêu chí của một quy trình sàng lọc hiệu quả. Chưa có hiệp hội y khoa nào khuyến cáo cho người không triệu chứng. CT toàn thân chỉ đang được nghiên cứu ở nhóm nguy cơ cao như ung thư phổi, ung thư đại tràng. Phơi nhiễm bức xạ có thể làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư về sau.

Do đó, người dân không nên tự ý chụp CT toàn thân để tầm soát sức khỏe. Chỉ định này chỉ nên được bác sĩ đưa ra sau khi thăm khám, khai thác bệnh sử và cân nhắc kỹ giữa lợi ích – chi phí – rủi ro.

Bệnh viện Medlatec cũng khuyến cáo, chụp cắt lớp vi tính tuy an toàn nhưng không nên lạm dụng. Người bệnh chỉ nên thực hiện khi thực sự cần thiết và có chỉ định từ bác sĩ. Một số đối tượng được khuyến nghị hạn chế hoặc tránh sử dụng phương pháp này, đặc biệt là trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai. Với thai phụ, tia X có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi trong bụng mẹ. Đối với trẻ em, do cơ thể còn nhạy cảm, việc tiếp xúc với bức xạ dễ làm tăng nguy cơ mắc bệnh về lâu dài. Trong trường hợp bắt buộc phải chụp, bác sĩ sẽ điều chỉnh liều lượng tia X để đảm bảo an toàn nhất có thể.

Ngoài ra, chi phí cho mỗi lần chụp cắt lớp toàn thân phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có mức độ hiện đại của thiết bị. Trên thị trường hiện nay tồn tại nhiều loại máy khác nhau, từ cũ đến công nghệ cao. Vì vậy, người bệnh nên lựa chọn các cơ sở y tế uy tín, trang bị máy móc hiện đại để có kết quả chính xác.

Nguyên tắc “giá thành đi đôi với chất lượng” luôn đúng trong trường hợp này. Việc chụp cắt lớp tại những nơi có giá quá thấp tiềm ẩn nguy cơ sai lệch kết quả, thậm chí ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh.

An Dương (T/h)