Chuyển đổi xanh ngành đường thủy: Hành trình giảm phát thải và thúc đẩy bền vững

Chuyển đổi nhiên liệu – từ truyền thống đến giải pháp xanh

Ngành vận tải biển đóng vai trò không thể thiếu trong thương mại toàn cầu, nhưng đồng thời cũng là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính lớn và không ngừng gia tăng. Những năm gần đây, ngành hàng hải toàn cầu đã chứng kiến những thay đổi đột phá với tốc độ diễn ra nhanh chóng, từ việc tích hợp chuỗi cung ứng cho đến xu hướng “xanh” hơn trong mọi hoạt động.

Vận tải biển đứng trước áp lực giảm phát thải và chuyển đổi năng lượng. Ảnh minh họa

Một trong những trọng tâm chính của chương trình nghị sự xanh là chuyển từ dầu nhiên liệu nặng truyền thống (HFO) sang nhiên liệu ít carbon hoặc không phát thải. Việc sử dụng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) đang được chú trọng như một giải pháp thay thế. Các tàu chạy bằng LNG, như tàu Jacques Saadé của Tập đoàn CMA CGM, giảm tới 20% lượng khí thải CO₂ so với nhiên liệu truyền thống, theo báo cáo từ Riviera Maritime - trang thông tin chuyên về ngành hàng hải. Tuy nhiên, LNG dù giảm thiểu các chất ô nhiễm như oxit lưu huỳnh (SOₓ) và oxit nitơ (NOₓ) nhưng vẫn là nhiên liệu hóa thạch với nguy cơ rò rỉ methane, chỉ là giải pháp chuyển tiếp chứ không phải giải pháp lâu dài.

Song song với đó, các nghiên cứu về chuyển đổi sang amoniac và hydro - khi được sản xuất từ nguồn năng lượng tái tạo, hứa hẹn mang lại một tương lai gần như không phát thải. Các tập đoàn vận tải biển lớn, như Maersk của Đan Mạch, đang đặt cược vào methanol như một giải pháp thay thế khả thi cho hành trình xa.

Trong khi nhiên liệu thay thế đóng vai trò quan trọng cho các chuyến đi xa, công nghệ tàu chạy bằng pin đang được phát triển cho các hành trình ngắn. Năm 2015, Na Uy đã tiên phong ra mắt chiếc phà chạy hoàn toàn bằng điện đầu tiên trên thế giới - Ampere, giúp cắt giảm tới 95% lượng khí thải CO₂ và giảm 80% chi phí vận hành.

Bên cạnh đó, một công nghệ cũ nhưng đang quay trở lại chính là sử dụng động lực gió. Các tàu như MV Afros đã được trang bị 4 cánh buồm rotor lớn, giúp giảm 12,5% mức tiêu thụ nhiên liệu. Công ty Cargill cũng đã hợp tác với BAR Technologies để phát triển tàu chạy bằng gió với công nghệ cánh buồm hiện đại, cho thấy sự kết hợp giữa phương pháp truyền thống và công nghệ hiện đại là chìa khóa để giảm phát thải carbon.

Các đổi mới trong thiết kế đóng tàu góp phần quan trọng vào việc giảm lực cản và cải thiện hiệu quả nhiên liệu. Công nghệ hệ thống bôi trơn không khí - giúp giảm lực cản giữa thân tàu và nước biển bằng cách tạo ra lớp bọt khí, đã được công ty vận tải biển Nhật Bản Mitsui O.S.K. Lines (MOL) thử nghiệm, cải thiện hiệu quả nhiên liệu lên đến 8%. Đồng thời, các lớp phủ thân tàu tiên tiến như lớp phủ silicone của NYK Line cũng giúp giảm khoảng 5% nhiên liệu tiêu thụ bằng cách ngăn ngừa sinh vật bám dính.

Việc triển khai các công cụ kỹ thuật số để tối ưu hóa hoạt động vận tải biển cũng góp phần không nhỏ trong quá trình chuyển đổi xanh. Công nghệ Internet vạn vật (IoT) cung cấp dữ liệu theo thời gian thực về hiệu suất tàu, giúp tối ưu hóa lộ trình và giảm tiêu thụ nhiên liệu, qua đó góp phần giảm khí thải và nâng cao hiệu quả vận hành.

Triển vọng và chiến lược chuyển đổi xanh

Tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26), Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ với mục tiêu “net-zero” vào năm 2050. Cam kết này không chỉ mang ý nghĩa quốc gia mà còn thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, ngành vận tải biển – một trụ cột của nền kinh tế quốc dân – sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức.

Về phía Bộ Giao thông Vận tải đã ban hành Quyết định số 2027/QĐ-BGTVT ngày 29/10/2020, phê duyệt Đề án phát triển cảng xanh, với kế hoạch mở rộng mô hình này sang các cảng biển vào năm 2050. Đáng chú ý, đầu tháng 1/2025, hãng tàu CMA-CGM đã công bố dự án đầu tư sà lan chạy bằng điện, vận chuyển hàng hóa từ Bình Dương tới cảng Cái Mép, mở ra hướng đi mới cho vận tải thủy nội địa không phát thải.

Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn cần khắc phục. Các tiêu chuẩn về an toàn động cơ điện và hệ thống sạc cho sà lan đang được thử nghiệm và đánh giá. Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng nếu doanh nghiệp không chủ động chuyển đổi, họ sẽ gặp khó khăn trong việc đáp ứng các quy định và cam kết quốc tế đã đề ra, đặc biệt khi việc đầu tư vào công nghệ mới đòi hỏi chi phí lớn.

Theo TS. Dư Văn Toán - Viện Khoa học Môi trường, Biển và Hải đảo (Bộ Tài nguyên và Môi trường), ngành vận tải biển của Việt Nam có tiềm năng phát triển mạnh mẽ nhờ đội tàu trẻ và vị thế trong hoạt động xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, để thực hiện chuyển đổi xanh, cần có sự đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng cảng biển hiện đại, thiết lập các kho chứa nhiên liệu sạch và phát triển mạng lưới cung cấp nhiên liệu xanh.

Thứ nhất, đầu tư vào hạ tầng xanh. Chính phủ và các doanh nghiệp cần đầu tư mạnh mẽ vào nâng cấp các cảng biển, thiết lập các cơ sở lưu trữ và cung cấp nhiên liệu xanh như methanol, hydrogen hoặc amoniac. Điều này cũng đòi hỏi sự hợp tác với các tổ chức quốc tế và các nhà sản xuất nhiên liệu để xây dựng mạng lưới cung cấp đáng tin cậy.

Thứ hai là tham gia các hành lang vận chuyển xanh. Việt Nam có thể tận dụng sự tham gia trong các dự án hành lang vận chuyển xanh được phát triển theo Tuyên bố Clydebank. Việc tích hợp các tuyến hành lang biển nội địa và kết nối với quốc tế sẽ giúp Việt Nam nâng cao vai trò trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thứ ba, phát triển đoàn tàu hiện đại để giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, các doanh nghiệp vận tải cần ưu tiên đầu tư vào các tàu nhiên liệu kép hoặc tàu sử dụng năng lượng xanh. Đây là bước cụ thể góp phần giúp đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0.

Thứ tư là đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, Việt Nam cần tạo điều kiện khuyến khích các dự án nghiên cứu và phát triển liên quan đến nhiên liệu và công nghệ giảm khí thải. Các chương trình hợp tác quốc tế và đào tạo cũng cần được đẩy mạnh để nâng cao năng lực đội ngũ chuyên gia.

Và cuối cùng là xây dựng chính sách hỗ trợ. Chính phủ cần áp dụng các biện pháp hỗ trợ tài chính như trợ cấp, ưu đãi thuế cho các dự án liên quan đến phát triển nhiên liệu sạch và đội tàu hiện đại. Cùng với đó, việc ban hành luật và chính sách bảo đảm các tiêu chuẩn khí nhà kính sẽ thúc đẩy doanh nghiệp vận tải tăng tốc quá trình chuyển đổi xanh.

Lãnh đạo Cục Đường thủy nội địa Việt Nam (Bộ Giao thông vận tải) cho biết, hiện nay các tiêu chuẩn, quy chuẩn an toàn động cơ điện để phục vụ công tác đăng kiểm đã được xây dựng. Vì thế, nếu sà lan động cơ điện đáp ứng các yêu cầu về đăng kiểm có thể được vận hành, khai thác vận tải.

Tuy nhiên, để xác định hệ thống phục vụ chạy sà lan động cơ điện về năng lượng tiêu thụ, trạm sạc, hiệu quả, cần thời gian thí điểm, đánh giá.

Trong khi chờ bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn chính thức ra mắt và áp dụng, các chuyên gia cho rằng doanh nghiệp cần phải chủ động “xắn tay” vào cuộc chơi. Bởi nếu doanh nghiệp vận tải thủy nội địa Việt Nam không chủ động giải pháp chuyển đổi thì đến khi thực hiện các quy định, lộ trình để triển khai thực hiện các cam kết tại COP26, họ sẽ không có phương tiện để khai thác.

Trên bình diện quốc tế, Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) đang là tổ chức đứng đầu trong việc điều chỉnh và thúc đẩy chuyển đổi xanh cho ngành vận tải biển. Các tiêu chuẩn nghiêm ngặt như giới hạn hàm lượng lưu huỳnh trong nhiên liệu (giảm từ 3,5% xuống còn 0,5%) và kế hoạch áp dụng thuế carbon từ 150 – 300 USD mỗi tấn CO₂ đã tạo ra động lực tài chính cho các quốc gia đầu tư vào năng lượng xanh.

Nếu Việt Nam thực hiện thành công các chiến lược chuyển đổi xanh này, không chỉ ngành vận tải biển sẽ góp phần đạt được mục tiêu “net-zero” mà còn nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Duy Trinh (t/h)