Đồ uống có đường làm tăng gánh nặng bệnh tật, cần biện pháp kiểm soát

Việc tiêu thụ đường quá mức từ lâu đã được xem là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra các bệnh không lây nhiễm phổ biến như tim mạch, đột quỵ và tiểu đường. Đặc biệt, trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ ngày càng rõ ràng giữa việc tiêu thụ đồ uống có đường với các bệnh lý nghiêm trọng này, thậm chí cả ung thư.

Tại Việt Nam, tình trạng gia tăng các bệnh không lây nhiễm đang trở thành vấn đề y tế nghiêm trọng. Tỷ lệ người trưởng thành mắc tăng huyết áp đã tăng mạnh qua các năm, từ 15,3% vào năm 2010 lên 26,2% vào năm 2021 – tương đương khoảng 17 triệu người. Tim mạch hiện là nguyên nhân tử vong hàng đầu với hơn 287.000 ca mỗi năm, chiếm gần 40% tổng số ca tử vong. Tương tự, tỷ lệ mắc đái tháo đường cũng gia tăng đáng lo ngại: từ 2,2% (năm 2010) lên 7% ở nhóm tuổi 18-69 vào năm 2021, tương đương khoảng 4,6 triệu người.

Ngoài ra, một nghiên cứu quy mô lớn (Nurses’ Health Study II) cũng phát hiện rằng phụ nữ tiêu thụ từ hai loại đồ uống có đường trở lên mỗi ngày có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng trước tuổi 50 cao gấp đôi so với nhóm tiêu thụ ít hơn. Nghiên cứu kéo dài 24 năm trên gần 95.000 người này là bằng chứng đáng tin cậy cho thấy tác động lâu dài của đồ uống có đường đến sức khỏe.

Không chỉ người lớn, trẻ em cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Trong 10 năm qua, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở nhóm trẻ từ 5–19 tuổi tại Việt Nam đã tăng hơn gấp đôi, đặc biệt ở khu vực đô thị (gần 27%). Trẻ uống nước ngọt thường xuyên có nguy cơ béo phì cao gấp ba lần so với trẻ không uống. Mức tiêu thụ nước ngọt tại Việt Nam cũng tăng gấp đôi trong cùng giai đoạn, cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa thói quen này và sự gia tăng của béo phì, tiểu đường, tim mạch.

Xu hướng này không chỉ giới hạn ở Việt Nam. Một phân tích tại 75 quốc gia cho thấy, chỉ cần tiêu thụ đồ uống có đường tăng 1%, tỷ lệ người lớn thừa cân sẽ tăng 4,8%, béo phì tăng 2,3% và tiểu đường tăng 0,3%.

PGS.TS Trương Thị Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia (Bộ Y tế), cho biết, lý do chọn nước giải khát có đường vì nó đóng góp tới 25% lượng đường tự do tiêu thụ ở người lớn và 40% lượng đường tự do tiêu thụ ở thanh thiếu niên.

Theo kết quả của tổng điều tra dinh dưỡng, có những khu vực có tới 25% người dân tiêu thụ lượng đường tự do vượt quá khuyến nghị. Trong đó, đóng góp của đồ uống có đường rất lớn. Bên cạnh đó, không giống như đường ở dạng rắn (như đường trong bánh, kẹo, sô cô la…), đường dạng lỏng (như trong nước giải khát, đồ uống có đường) có hại nhiều hơn với cơ thể.

Đường dạng lỏng được dung nạp một cách nhanh chóng khiến cơ thể không kịp ghi nhận lượng calo vừa nạp vào và gửi tín hiệu no đến não bộ giống như cách mà cơ thể phản ứng với lượng calo từ thức ăn dạng đặc. Vì vậy, cơ thể sẽ tiếp tục nạp năng lượng vào một cách không kiểm soát dẫn tới dư thừa năng lượng.

Đường dạng lỏng được dung nạp nhanh do được gan hấp thụ nhanh hơn so với đường dạng rắn và làm thay đổi quá trình trao đổi chất của cơ thể, ảnh hưởng đến insulin, cholesterol và các chất chuyển hóa gây tăng huyết áp và viêm nhiễm. Những thay đổi này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, hội chứng chuyển hóa, bệnh gan…

Dựa trên các bằng chứng khoa học, Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến cáo để giảm tiêu thụ đường từ đồ uống có đường ở mức đủ mạnh để phòng ngừa bệnh béo phì và các vấn đề sức khỏe có liên quan thì mức thuế đối với đồ uống có đường cần phải đảm bảo tăng giá bán lẻ lên ít nhất là 20%. 

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cũng cho rằng, so với các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam đang bị chậm hơn. Vì thế, việc Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt là cơ hội tuyệt vời để áp thuế với đồ uống có đường. Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành và toàn xã hội.

An Dương (T/h)