Dùng thuốc xịt mũi chứa corticoid liên tục bị suy tuyến thượng thận

Mới đây, các bác sĩ Khoa Nhi, Bệnh viện Bãi Cháy (Quảng Ninh) tiếp nhận điều trị một trường hợp trẻ bị suy tuyến thượng thận do dùng thuốc xịt mũi chứa thành phần corticoid liên tục trong 1 năm.

Cụ thể, bệnh nhi Ngô T H (10 tuổi, trú tại Sơn Động, Bắc Giang) khám tại Bệnh viện Bãi Cháy do bị viêm mũi, ngạt mũi, dùng thuốc xịt tai mũi họng lâu ngày không đỡ. Dựa trên các biểu hiện lâm sàng như bộ mặt cushing, chân tay rậm lông, xét nghiệm cận lâm sàng cho thấy chỉ số cortisol thấp (3,43 nmol/l), các bác sĩ chẩn đoán trẻ bị suy tuyến thượng thận do dùng thuốc có corticoid, viêm mũi xoang cấp. Trẻ được điều trị bù can xi, sử dụng thuốc hydrocotisol.

Thông tin thêm về bệnh nhi trên, bác sĩ CKI Nguyễn Thị Sơn – Phó trưởng Khoa Nhi, Bệnh viện Bãi Cháy cho biết, sử dụng thuốc có thành phần corticoid dài ngày không theo hướng dẫn của bác sĩ là một trong những nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận đối với bệnh nhi.

Corticoid được sử dụng đúng chỉ định, liều lượng vừa phải trong một thời gian nhất định có thể điều trị hiệu quả một số bệnh lý nguy hiểm như hen phế quản, sốc phản vệ, lupus ban đổ hệ thống, viêm khớp dạng thấp... và không gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới cơ thể. Tuy nhiên dùng Corticoid liều cao và kéo dài dẫn đến nguy cơ suy tuyến thượng thận, làm trẻ chậm phát triển do tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngưng hoạt động, không còn duy trì chức năng nội tiết.

Trẻ bị tổn thương tuyến thượng thận cấp với các triệu chứng điển hình như hội chứng cushing (tăng cân, mặt tròn, béo trung tâm, tích tụ mỡ ở vùng cổ, sau gáy…), rậm lông, da mỏng, rạn da, suy giảm chức năng miễn dịch gây nhiễm trùng cơ hội, tăng đường huyết, rối loạn điện giải, rối loạn tâm thần, chậm phát triển chiều cao, loãng xương…Triệu chứng nặng có thể xuất hiện bất thường như: đau bụng; nôn và tiêu chảy nhiều gây mất nước nặng, xuất huyết tiêu hóa, tụt huyết áp, có khi không đo được; lơ mơ, có thể hôn mê.

Khi đang dùng glucocorticoid liều cao, kéo dài và ngừng thuốc hoặc giảm liều đột ngột bệnh nhân sẽ thấy mệt mỏi khó chịu, chán ăn, đau cơ, nhức đầu, bong vảy da…

Corticoid (hay corticosteroid) là nhóm hoạt chất có tác dụng kháng viêm mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch, thường được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh về da như kích ứng do côn trùng đốt, eczema, chàm, vẩy nến…, các bệnh như viêm khớp, viêm phổi, các bệnh tự miễn như dị ứng, lupus ban đỏ hệ thống. Do tác dụng phổ biến mà có thể dễ dàng mua ngoài hiệu thuốc để sử dụng. Tuy nhiên, việc cha mẹ tự ý sử dụng các thuốc có corticoid nói riêng không theo hướng dẫn của bác sĩ tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây hại cho sức khỏe và tính mạng của trẻ nhỏ. 

Ngay cả thuốc bôi ngoài da có chứa corticoid ở trẻ em, thường gặp nhất là dùng thuốc bôi corticoid để tự chữa bệnh chàm thể tạng cũng có thể gây tác hại cho trẻ. Teo da là tác dụng phụ phổ biến nhất.

Corticoid có thể gây bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, loét dạ dày tá tràng, hạ kali máu (bệnh nhi sẽ bị yếu cơ, có thể loạn nhịp tim).

Corticoid còn làm giảm sức đề kháng của cơ thể nên trẻ dễ bị nhiễm trùng (lao phổi, nấm da, zona, thủy đậu…), loãng xương (xương bị mất chất vôi, mỏng dần nên rất dễ bị gãy).

Trẻ mọc trứng cá, rậm lông, hoại tử xương vô trùng (thường ở đầu xương đùi), teo cơ (cơ mông, cơ tứ đầu đùi), đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp, rối loạn tâm thần kinh (mất ngủ, nóng nảy, kém chú ý, cơn hưng phấn hay trầm cảm). Corticoid làm trẻ chậm phát triển chiều cao, dẫn đến bị lùn.

Vì vậy, để tránh tình trạng lạm dụng corticoid và tránh nguy cơ suy tuyến thượng thận, bác sĩ Bệnh viện Bãi Cháy khuyến cáo, phụ huynh cần hiểu về thành phần, công dụng, hướng dẫn sử dụng để biết thuốc có chứa thành phần corticoid hay không. Có nhiều tên thuốc khác nhau chứa corticoid như Medron, Menison, Hydrocortison, Kacor, Prednisolone, Prednisone, Methylprednisolone, Betamethasone, Dexamethasone,… Có thể dựa vào kí hiệu tên thuốc có đuôi "sone" ("son") hoặc "olone" ("olon") để nhận biết nhóm thuốc có chứa corticoid.

Khi trẻ mắc các bệnh lý như dị ứng, xương khớp, tai mũi họng… cần đến khám tại bệnh viện để được bác sĩ tư vấn, kê đơn. Nếu phải dùng corticoid để điều trị bệnh thì cần tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ trong liệu trình sử dụng thuốc, tránh lạm dụng thuốc.

Gia đình nên biết corticoid có thể gây rối loạn tâm thần, vì vậy cần thông báo ngay cho thầy thuốc nếu trẻ có những thay đổi về hành vi, nhận thức hoặc trí nhớ.

Ðể đề phòng loãng xương, nên cho trẻ uống thêm khoảng 1g calci mỗi ngày và có thể uống thêm vitamin D, nên kiểm tra định kỳ 6 tháng 1 lần xem trẻ có bị loãng xương không.

Ðề phòng viêm loét dạ dày bằng cách cho trẻ uống thuốc cùng hoặc ngay sau các bữa ăn. Một số thuốc có khả năng dự phòng loét dạ dày do corticoid là sucralfate, uống trước bữa ăn 1 giờ và trước khi đi ngủ hoặc ranitidine, losec…

An Dương