Gian lận xuất xứ gạch đá ốp lát gây 'thiệt hại kép'

Theo Hiệp hội Gốm sứ xây dựng Việt Nam, nhiều doanh nghiệp (DN) sản xuất trong nước đang chịu áp lực cạnh tranh khốc liệt trước lượng lớn sản phẩm giá rẻ từ Trung Quốc và Ấn Độ, trong đó xuất hiện dấu hiệu DN nhập khẩu cố tình “lách luật, lách thuế”, thậm chí giả mạo xuất xứ Việt Nam để xuất sang Mỹ.

Những năm gần đây, lượng gạch và đá ốp lát nhập khẩu từ Trung Quốc và Ấn Độ tăng mạnh, gây áp lực lớn lên các cơ sở sản xuất nội địa. Trong khi doanh nghiệp Việt Nam phải tuân thủ đầy đủ quy định về môi trường, chất lượng, tiêu chuẩn kỹ thuật thì hàng nhập khẩu giá rẻ lại có lợi thế cạnh tranh không công bằng nếu được hưởng thuế suất thấp nhờ gian lận hồ sơ hải quan.

Hiệp hội cho biết thêm, nhiều DN nhập khẩu đã lợi dụng sự chênh lệch giữa các dòng thuế, ví dụ như đá nhân tạo mã HS 6810 đang được áp mức thuế nhập khẩu 0%, trong khi nhóm gạch ốp lát mã HS 690723 chịu thuế lên tới 35%. Chỉ cần cố tình khai sai mã HS, giá thành hàng nhập khẩu có thể giảm sâu, khiến sản phẩm bán ra thị trường rẻ hơn bất thường.

Gian lận xuất xứ gạch ốp lát gây ảnh hưởng không nhỏ tới doanh nghiệp, người tiêu dùng. Ảnh: H.Nụ

Không chỉ gây thất thu ngân sách nhà nước, hành vi gian lận này còn đẩy DN sản xuất chân chính rơi vào cảnh khó cạnh tranh, nhiều DN mới thành lập chỉ hoạt động 2 – 3 năm rồi phải dừng hoạt động. Hiệp hội đặt nghi vấn: Liệu việc thành lập DN ngắn hạn có phải là vỏ bọc để nhập khẩu hàng Trung Quốc, sau đó “đội lốt” xuất xứ Việt Nam nhằm né tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cũng cảnh báo nguy cơ Mỹ xem xét điều tra hành vi lẩn tránh thuế với nhóm sản phẩm gạch, đá ốp lát, tương tự các vụ việc từng xảy ra với thép, gỗ, pin năng lượng mặt trời. Nếu kịch bản này trở thành hiện thực, ngành vật liệu ốp lát Việt Nam sẽ đối mặt nguy cơ áp thuế cao kéo dài, ảnh hưởng lớn đến toàn ngành.

Trước thực trạng trên, Hiệp hội Gốm sứ xây dựng Việt Nam kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính, Cục Hải quan và các Chi cục Hải quan tăng cường kiểm tra hoạt động khai báo mã HS, đặc biệt với mặt hàng đá nhân tạo nhập khẩu. Đồng thời, cần siết kiểm tra nguyên liệu nhập khẩu, quy trình chứng nhận xuất xứ (C/O) và rà soát kỹ các DN có dấu hiệu bất thường.

Về vấn đề này, Cục Hải quan đã có văn bản yêu cầu toàn ngành tăng cường kiểm tra tình trạng gian lận mã HS đối với sản phẩm đá nhân tạo. Theo Thông tư 65/2017/TT-BTC, các sản phẩm đá nhân tạo như chậu rửa, mặt bàn, đá ốp lát đều được xếp vào nhóm 68.10 với thuế suất nhập khẩu ưu đãi 35%. Tuy nhiên, nhiều DN đã cố tình khai về nhóm 6802.xxxx để hưởng thuế thấp hơn. Hải quan yêu cầu các đơn vị địa phương áp dụng giá tham chiếu, phân luồng kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế hàng hóa, đồng thời rà soát toàn bộ tờ khai từ trước tới nay để phát hiện dấu hiệu vi phạm. Trường hợp cố tình gian lận, DN sẽ bị xử lý theo Điều 108 Luật Quản lý thuế.

Song song với việc chống gian lận thương mại, ngành gạch – đá ốp lát nhập khẩu còn phải tuân thủ chặt chẽ QCVN 16:2023/BXD, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với sản phẩm vật liệu xây dựng. Đây là yêu cầu bắt buộc đối với DN nhập khẩu nhằm bảo đảm chất lượng, an toàn và tính minh bạch của sản phẩm lưu thông tại thị trường Việt Nam.

Theo quy chuẩn này, người nhập khẩu phải đăng ký kiểm tra nhà nước về chất lượng tại cơ quan kiểm tra địa phương, lựa chọn tổ chức chứng nhận hợp quy và tổ chức thử nghiệm phù hợp, đồng thời nộp bản đăng ký đã được xác nhận cho cơ quan Hải quan trước khi thông quan. Trong vòng 15 ngày làm việc kể từ thời điểm thông quan, DN phải nộp bản sao giấy chứng nhận hợp quy và kết quả kiểm tra chất lượng. Khi hàng hóa đã được đánh giá tại nước xuất khẩu, DN phải nộp giấy chứng nhận trong vòng 3 ngày làm việc. Việc đăng ký và nhận kết quả kiểm tra có thể thực hiện trên Cổng thông tin một cửa quốc gia.

Các DN cũng có thể đề nghị miễn giảm kiểm tra theo quy định của Nghị định 74/2018/NĐ-CP và Nghị định 154/2018/NĐ-CP, nhưng phải lập hồ sơ và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về chất lượng hàng hóa nhập khẩu. Đây là những biện pháp nhằm bảo đảm rằng mọi sản phẩm gạch, đá ốp lát nhập vào Việt Nam đều đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng, không gây ảnh hưởng tới công trình, người tiêu dùng và môi trường cạnh tranh trong nước.

Việc siết chặt kiểm tra mã HS và yêu cầu tuân thủ QCVN 16:2023/BXD được đánh giá là cần thiết trong bối cảnh gian lận xuất xứ ngày càng tinh vi. Các chuyên gia nhận định nếu không hành động kịp thời, ngành gạch – đá ốp lát Việt Nam sẽ tiếp tục đối mặt với rủi ro mất thị trường xuất khẩu, suy giảm sản xuất và thiệt hại nặng nề từ cạnh tranh không lành mạnh. Để bảo vệ sự phát triển bền vững, không chỉ cơ quan chức năng mà chính các DN cũng cần minh bạch, tuân thủ quy chuẩn và nâng cao trách nhiệm trong hoạt động nhập khẩu, sản xuất và kinh doanh.

Ngoài ra, theo Thông tư 10/2024/TT-BXD quy định rõ, đối với gạch nhập khẩu, DN phải làm thủ tục đăng ký kiểm tra nhà nước tại Sở Xây dựng cấp tỉnh/thành phố nơi mở tờ khai. Quy trình này bao gồm việc nộp hồ sơ đăng ký và lấy mẫu thử nghiệm tại các tổ chức được chỉ định.

Thông tư cũng nêu chi tiết về phương thức đánh giá sự phù hợp và chu kỳ giám sát đối với các lô hàng tiếp theo. Từ đó tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc kiểm soát chất lượng gạch nhập khẩu. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các yêu cầu về chất lượng sẽ giúp lô hàng được thông quan thuận lợi. Theo quy định, gạch ốp lát thuộc danh mục hàng hóa vật liệu xây dựng nhóm 2. Tức là sản phẩm có khả năng gây mất an toàn. Do đó, toàn bộ sản phẩm gạch nhập khẩu trước khi lưu thông trên thị trường bắt buộc phải thực hiện thủ tục chứng nhận hợp quy gạch ốp lát và công bố hợp quy.

Sau khi hoàn tất, DN phải dán tem hợp quy CR cho gạch lên sản phẩm. Đây là bằng chứng cho thấy sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật gạch ốp lát của Việt Nam. Việc này đảm bảo an toàn cho người sử dụng.

An Dương (T/h)