Giao nhiệm vụ KHCN: Rõ tiêu chí, chặt chẽ quy trình, khuyến khích sáng tạo có trách nhiệm

Cơ chế mới giúp tổ chức khoa học công nghệ tăng tính chủ động trong quá trình nghiên cứu.

Hai phương thức: giao trực tiếp và đấu thầu

Mới đây, Chính phủ ban hành Nghị định 267/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về chương trình, nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo và một số quy định về thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trong đó, đại diện Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, Nghị định 267 khẳng định, tuyển chọn (tuyển thầu/tuyển chọn) là phương thức mặc định để giao thực hiện chương trình/ nhiệm vụ KHCN; chỉ trong những trường hợp cụ thể (do pháp luật quy định) cơ quan quản lý nhiệm vụ được xét giao trực tiếp (đặt hàng/giao trực tiếp) cho một tổ chức, doanh nghiệp hoặc cá nhân.

Nghị định nêu rõ cơ quan quản lý nhiệm vụ quyết định xét giao trực tiếp trong các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 16 của Luật KHCN, ĐMST, các trường hợp cụ thể như sau: a) Triển khai nhiệm vụ cần bảo đảm yêu cầu bí mật nhà nước; b) Triển khai nhiệm vụ cấp bách để phục vụ mục tiêu bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia; khắc phục hoặc xử lý kịp thời hậu quả gây ra do thiên tai, thảm họa, dịch bệnh, hỏa hoạn, tai nạn bất ngờ, sự cố hoặc sự kiện bất khả kháng khác; phòng, chống thiên tai, thảm họa, dịch bệnh; bảo vệ tính mạng người dân; bảo vệ lợi ích của Nhà nước hoặc lợi ích cộng đồng; c) Nhiệm vụ chỉ có 01 tổ chức, doanh nghiệp có đủ điều kiện về nhân lực, chuyên môn, trang thiết bị để thực hiện nhiệm vụ đó; d) Tổ chức, doanh nghiệp thực hiện nhiệm vụ huy động được nhân tài hoặc có cơ sở vật chất, hạ tầng đặc biệt phù hợp với lĩnh vực nghiên cứu.

Ngược lại, khi thực hiện tuyển chọn/ đấu thầu, tại khoản 1 Điều 10 của Nghị định đã nêu rõ, định kỳ hoặc đột xuất, cơ quan quản lý nhiệm vụ thông báo kế hoạch tài trợ, đặt hàng để tuyển chọn, giao trực tiếp (sau đây gọi tắt là đặt hàng) nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên cổng thông tin điện tử hoặc trang thông tin điện tử của cơ quan quản lý nhiệm vụ và/hoặc các phương tiện thông tin đại chúng phù hợp dựa trên một hoặc một số căn cứ sau đây:

a) Đặt hàng của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương, ủy ban nhân dân các cấp và tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội; b) Định hướng ưu tiên hoặc yêu cầu cụ thể của lãnh đạo Đảng, Nhà nước để cụ thể hóa chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia hoặc địa phương; chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, lĩnh vực; chiến lược, chương trình phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; c) Cam kết tại các văn bản hợp tác quốc tế song phương, đa phương có liên quan đến hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; d) Khả năng cân đối, bố trí ngân sách nhà nước và các nguồn lực tài chính hợp pháp khác trong kế hoạch; đ) Các vấn đề phát sinh từ thực tiễn quản lý, bao gồm yêu cầu cấp bách, đột xuất của Nhà nước, yêu cầu xử lý tình huống khẩn cấp về kinh tế - xã hội, môi trường, dịch bệnh, thiên tai hoặc các vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trách nhiệm và cơ chế bồi thường khi rủi ro gây thiệt hại

Bên cạnh đó, Điều 35 Nghị định 267/2025/NĐ-CP được ban hành trên cơ sở Điều 16 và Điều 62 của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025, quy định về việc chấp nhận rủi ro trong quá trình nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Quy định này thể hiện chủ trương chuyển đổi từ quản lý theo tuân thủ sang quản lý theo rủi ro, nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo có trách nhiệm, chấp nhận thất bại trong phạm vi an toàn, có kiểm soát, không hình sự hóa hoặc xử phạt hành chính những rủi ro phát sinh khách quan.

Tuy nhiên, tinh thần “chấp nhận rủi ro” không đồng nghĩa với việc miễn trách nhiệm bồi thường thiệt hại, mà chỉ giới hạn trong phạm vi miễn trách nhiệm hành chính và kỷ luật khi tổ chức, cá nhân đã tuân thủ đầy đủ quy định về an toàn, đạo đức, liêm chính khoa học và có kế hoạch quản lý rủi ro được phê duyệt.

Liên quan đến trách nhiệm và cơ chế bồi thường khi rủi ro gây thiệt hại, tại Điều 37 Nghị định đã quy định trách nhiệm quản trị rủi ro của tổ chức, cá nhân trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Khi rủi ro được chấp nhận nhưng gây thiệt hại cho người dân, cơ chế xử lý áp dụng theo nguyên tắc sau:

Thứ nhất, khi xây dựng nội dung nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, tổ chức thực hiện có trách nhiệm: a) Xác định, phân tích các loại rủi ro có thể phát sinh từ bản chất của vấn đề nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo và trong quá trình triển khai; b) Đánh giá mức độ tác động của rủi ro đến con người, tài sản, môi trường, xã hội và hoạt động của tổ chức; c) Đề xuất biện pháp quản lý, kiểm soát, ứng phó và khắc phục hậu quả rủi ro; d) Bố trí nguồn lực cần thiết cho công tác quản trị rủi ro trong kinh phí và kế hoạch thực hiện.

Thứ hai, trong quá trình triển khai, tổ chức, cá nhân thực hiện có trách nhiệm: a) Thực hiện đầy đủ biện pháp quản trị rủi ro đã đề xuất; b) Thiết lập cơ chế giám sát, cảnh báo sớm và xử lý kịp thời khi có dấu hiệu rủi ro; c) Bảo đảm an toàn cho con người, tài sản, môi trường và tuân thủ pháp luật, chuẩn mực đạo đức nghiên cứu; d) Khi phát sinh hoặc có dấu hiệu phát sinh rủi ro nghiêm trọng, phải kích hoạt ngay biện pháp ứng phó khẩn cấp, báo cáo cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền và phối hợp trong công tác xử lý, khắc phục hậu quả, thực hiện biện pháp phòng ngừa nhằm hạn chế tái diễn.

Thanh Tùng