Truy xuất nguồn gốc ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và bảo vệ người tiêu dùng

Người tiêu dùng hoang mang trước ma trận livestream – hàng rẻ

Trong bối cảnh thị trường ngày càng phát triển và thương mại điện tử bùng nổ, người tiêu dùng Việt Nam đang phải đối mặt với một thực tế đáng lo ngại là hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng len lỏi khắp nơi, từ chợ truyền thống đến các sàn mua sắm online. 

Dạo quanh các khu vực chợ truyền thống, những sản phẩm có tên thương hiệu lớn như Dior, Chanel, Gucci... được bày bán công khai. Anh Đỗ Công Minh (30 tuổi, Hải Phòng) thẳng thắn chia sẻ: “Những thương hiệu đắt đỏ thường đặt cửa hàng tại các trung tâm thương mại lớn, chi phí mặt bằng và giá trị thương hiệu cao. Còn tại chợ dân sinh, các sản phẩm có tên thương hiệu cũng được bày bán, với mức giá chỉ vài trăm nghìn đồng, khiến tôi nghi ngờ về chất lượng”.

Trên sàn online, người tiêu dùng chỉ cần mở điện thoại hoặc máy tính, truy cập các nền tảng mạng xã hội phổ biến như facebook hay tiktok, người dùng hiện nay dễ dàng bắt gặp những buổi livestream bán hàng với đủ loại mặt hàng, từ giày dép, quần áo, túi xách, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng đến cả sản phẩm chăm sóc sức khỏe, đồ gia dụng.

Hàng giả len lỏi khắp thị trường gây thiệt hại lớn cho người tiêu dùng lẫn doanh nghiệp. Ảnh: Bảo Trung

Khác với chợ truyền thống, "chợ mạng" có thể thu hút hàng nghìn, thậm chí hàng chục nghìn lượt xem, chia sẻ, bình luận, đặt mua trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, "chợ mạng" cũng là mảnh đất màu mỡ cho hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng hoành hành.

Bạn Phạm Thu Giang (23 tuổi, Hà Nội) cảm thấy hoang mang khi “săn” sản phẩm thành công từ các phiên livestream của những người có tầm ảnh hưởng, nhưng nơi đặt hàng không phải là thương hiệu chính hãng.

Phạm Thu Giang chia sẻ: "Tôi canh nhiều giờ mới đặt được mặt nạ với giá “hời”, nhưng khi nhận hàng lại thấy người gửi không phải thương hiệu chính hãng. Hai lần trước mua qua livestream đều là hàng chuẩn, nên lần này thấy tên cửa hàng khác tôi lập tức nghi ngờ. Vì sản phẩm dùng trực tiếp trên mặt, tôi quyết định hoàn trả ngay, không dám mạo hiểm".

Không may mắn như Phạm Thu Giang, bạn Nguyễn Bảo An (20 tuổi, Hải Phòng) đã “mua nhầm” hàng giả, hàng nhái thương hiệu và để lại hậu quả khi sử dụng. An đã dùng loại son dưỡng này rất nhiều lần, nhưng lần này thử đặt ở một cửa hàng khác trên sàn thương mại điện tử. Khi mở hộp và dùng thử nhận thấy mùi và chất son khác lạ; sau ba lần thoa, môi bắt đầu sưng và bong tróc. Ngay sau đó An đã phản hồi, khiếu nại, nhưng ngay sau đó cửa hàng bị sàn thương mại khóa, nên không thể làm gì thêm.

Truy xuất nguồn gốc trở thành công cụ trọng yếu bảo vệ thị trường 

Nhiều chuyên gia cho rằng, công nghệ đóng vai trò quan trọng trong định hướng phát triển chiến lược quốc gia giai đoạn 2025-2030. Việc áp dụng những công nghệ mới vào truy xuất nguồn gốc và chống hàng giả là giải pháp có tính then chốt. Bởi vậy, cần đầu tư vào các công nghệ mới để tự động hóa quy trình sản xuất nhằm tối ưu lợi nhuận, giảm chi phí và kiểm soát tốt sản phẩm, hàng hóa khi tích hợp với hệ thống truy xuất nguồn gốc.

Với doanh nghiệp, cần có cơ chế hỗ trợ chi phí ban đầu, đồng thời ban hành bộ tiêu chuẩn chung toàn quốc về truy xuất nguồn gốc để tránh tình trạng phân mảnh và thiếu thống nhất. Các cơ quan quản lý và hiệp hội cần phối hợp các doanh nghiệp tổ chức các chương trình tập huấn cho nhân viên và nông dân về cách ghi chép, nhập dữ liệu và sử dụng nhật ký điện tử khi ứng dụng công nghệ.

Theo ông Nguyễn Đức Lê - Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương: "Cần coi vấn đề truy xuất nguồn gốc là mục tiêu hàng đầu. Bảo vệ người tiêu dùng bắt đầu từ việc xác định rõ ràng xuất xứ, chất lượng sản phẩm, ngăn chặn hàng giả, hàng xâm phạm bản quyền".

Ông Lê cũng cho biết, để tránh tình trạng mỗi doanh nghiệp phát triển phần mềm truy xuất riêng, cần có một ứng dụng chung, tổng thể, giúp các cơ quan chức năng như Cục Quản lý và Phát triển thị trường, Bộ Công an, ngành Thuế có thể truy xuất thông tin bằng chuyên môn nghiệp vụ và thiết bị thông minh mà không cần chờ phản ánh từ người tiêu dùng. Việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI, Big Data, IoT sẽ giúp phát hiện sớm các vi phạm ngay từ khi doanh nghiệp đưa sản phẩm vào sản xuất, thay vì chỉ phát hiện khi sản phẩm đã lưu thông trên thị trường.

Theo ông Phạm Văn Thọ, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Công nghệ chống hàng giả Việt Nam (ACTIV), ứng dụng công nghệ số vào hoạt động truy xuất nguồn gốc cho hàng hóa là một trong những yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh, đáp ứng các tiêu chuẩn khi hội nhập, xuất khẩu. Giải pháp truy xuất nguồn gốc cần sử dụng công nghệ tiên tiến như chip RFID và blockchain để lưu trữ thông tin về quy trình sản xuất, kinh doanh, từ đó tạo ra một hệ thống minh bạch, giúp người tiêu dùng dễ dàng xác thực nguồn gốc hàng hóa và doanh nghiệp bảo đảm đưa hàng thật đến tay người tiêu dùng.

Tuy nhiên, theo đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, thực tế có hơn 30 đơn vị cung cấp giải pháp truy xuất khác nhau, dẫn đến sự phân mảnh, khó khăn trong việc quản lý và áp dụng thống nhất.

Từ góc độ của Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và tài sản số Việt Nam, ông Phan Đức Trung nhìn nhận về ứng dụng công nghệ chiến lược trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa. AI giúp xử lý dữ liệu thông minh, tương tác và cảm xúc, trong khi Blockchain đảm bảo tính bất biến, thời gian xác thực và xử lý đồng thuận. Tuy nhiên chi phí triển khai là yếu tố quyết định tính khả thi. Blockchain sẽ không có giá trị nếu không kiểm soát được chi phí. Việc tiêu chuẩn hóa, giảm chi phí ghi và xác thực sẽ giúp chi phí truy xuất gần như về 0. Việc sử dụng nhiều ứng dụng khác nhau sẽ tạo ra nhiều tiêu chuẩn, cơ sở dữ liệu rời rạc và tạo độ trễ.

Do đó, để việc truy xuất nguồn gốc mang lại hiệu quả trong việc ngăn chặn hàng giả, cơ quan quản lý cho rằng, trong bối cảnh chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, doanh nghiệp cần chủ động tuân thủ pháp luật. Một hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất sẽ giúp giám sát xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật và bảo vệ người tiêu dùng ngay từ khâu mua sắm. Bộ Công Thương đang xây dựng thông tư về truy xuất thực phẩm và dự kiến phát triển ứng dụng cảnh báo khi sản phẩm hết hạn hoặc có nguy cơ mất an toàn.

An Dương (T/h)