Hoàn thiện tiêu chuẩn về hiệu suất năng lượng: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Sử dụng năng lượng hiệu quả (EE) là trụ cột quan trọng trong các chiến lược phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu của nhiều quốc gia. Trong đó, việc quản lý hiệu suất năng lượng của các thiết bị điện gia dụng đóng vai trò then chốt, bởi nhóm sản phẩm này chiếm một phần đáng kể trong tổng tiêu thụ năng lượng. 

Mới đây, một hội thảo hợp tác giữa Hàn Quốc và các nước ASEAN vào tháng 9 năm 2025,được tổ chức tại Seoul, đã làm rõ hiện trạng và định hình các xu hướng phát triển trong tương lai của lĩnh vực này.

Hội thảo hợp tác giữa Hàn Quốc – ASEAN 2025, tổ chức tại Seoul vào tháng 9/2025.

Hội thảo tập trung trao đổi xu hướng tương lai của các quy định kỹ thuật trong tiêu chuẩn về hiệu suất năng lượng của thiết bị điện gia dụng.

Nâng cấp và mở rộng Tiêu chuẩn về mức hiệu suất năng lượng tối thiểu (MEPS)

Một trong những xu hướng rõ ràng nhất là việc các quốc gia đang liên tục cập nhật, nâng cấp các tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng hiện có để theo kịp sự phát triển công nghệ.

Hầu hết quốc gia Đông Nam Á như Malaysia, Thái Lan, Indonesia đã triển khai MEPS và chương trình dán nhãn năng lượng cho nhiều sản phẩm. Tuy nhiên, các tiêu chuẩn này cần được cập nhật thường xuyên để loại bỏ các sản phẩm kém hiệu quả khỏi thị trường.

Ví dụ, Malaysia đã ban hành Luật Hiệu quả năng lượng và Bảo tồn năng lượng (EECA) có hiệu lực từ đầu năm 2025 và theo lộ trình dài hạn, quốc gia này sẽ nâng cấp tiêu chuẩn MEPS cho điều hòa không khí từ năm 2025 đến năm 2030, hướng tới các chỉ số hiệu suất cao hơn để khuyến khích các sản phẩm công nghệ tiên tiến. Tương tự, Thái Lan với Chương trình Nhãn năng lượng hiệu quả số 5 (NO.5 Energy Efficiency Label Program), cũng đang đưa ra tiêu chuẩn bắt buộc cho các sản phẩm mới như động cơ hiệu suất cao và máy bơm nhiệt.

Bên cạnh nâng cấp, việc mở rộng danh mục sản phẩm được quản lý cũng là xu hướng rõ nét. Các sản phẩm mới, có tiềm năng tiết kiệm năng lượng lớn nhưng chưa được đưa vào danh sách quản lý sẽ dần được bổ sung. Các thiết bị như bộ sạc xe điện, hệ thống lưu trữ năng lượng (ESS), máy lọc nước và bếp điện sẽ là những trọng tâm tiếp theo trong các chương trình dán nhãn năng lượng của khu vực.

Hài hòa tiêu chuẩn quốc tế và tăng cường giám sát thị trường

Để thúc đẩy thương mại và tạo sự đồng nhất, các quốc gia đang nỗ lực hài hòa tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia với các quy định quốc tế, đặc biệt là các tiêu chuẩn của Ủy ban Kỹ thuật Điện Quốc tế (IEC). Điều này không chỉ giảm thiểu rào cản thương mại mà còn tạo ra một sân chơi công bằng cho các nhà sản xuất và nhập khẩu. IEC thông qua các ủy ban như Ủy ban Tư vấn về Hiệu quả Năng lượng (ACEE), cung cấp các hướng dẫn và tiêu chuẩn giúp các quốc gia thành viên dễ dàng áp dụng và đảm bảo tính nhất quán của các quy định.

Kèm theo đó, việc tăng cường giám sát thị trường là yếu tố sống còn để đảm bảo các chương trình quản lý hiệu quả năng lượng thực sự mang lại kết quả. Hàn Quốc là ví dụ điển hình về việc giám sát thị trường hiệu quả. Họ có các chương trình kiểm tra định kỳ và cơ chế xử phạt nghiêm ngặt đối với các sản phẩm không tuân thủ quy định. Việc thực thi chặt chẽ này giúp củng cố niềm tin của người tiêu dùng và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trên thị trường.

Bài học kinh nghiệm và ứng dụng cho Việt Nam

Từ kinh nghiệm của Hàn Quốc và các nước Đông Nam Á, Việt Nam có thể rút ra nhiều bài học quý giá để củng cố hệ thống quản lý hiệu suất năng lượng, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững của mình.

Bài học từ Hàn Quốc

Hệ thống quản lý hiệu suất năng lượng của Hàn Quốc cho thấy sự hiệu quả khi có một khung pháp lý vững chắc và lộ trình rõ ràng. Họ đã chuyển đổi thành công từ các chương trình tự nguyện sang tiêu chuẩn bắt buộc và duy trì việc giám sát chặt chẽ chất lượng sản phẩm trên thị trường. Điều này đảm bảo rằng các sản phẩm được dán nhãn năng lượng cao thực sự mang lại hiệu quả tiết kiệm như cam kết.

Bên cạnh đó, Hàn Quốc cũng chú trọng hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ đổi mới công nghệ để đáp ứng tiêu chuẩn ngày càng cao thông qua các chương trình hợp tác công-tư.

Bài học từ các nước Đông Nam Á

Nhiều quốc gia ASEAN như Lào, Myanmar và Campuchia vẫn đang đối mặt với thách thức. Các rào cản chính bao gồm: thiếu một khung pháp lý đồng bộ và chặt chẽ, thiếu cơ sở hạ tầng thử nghiệm đạt chuẩn, thiếu các chuyên gia được chứng nhận để thực hiện giám sát và kiểm định, thiếu cơ chế tài chính hấp dẫn để khuyến khích đầu tư vào công nghệ hiệu suất cao. Những kinh nghiệm này cho thấy việc xây dựng hệ thống quản lý hiệu quả năng lượng đòi hỏi sự nỗ lực tổng thể từ cả chính sách, kỹ thuật, tài chính và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Áp dụng tại Việt Nam: Cơ hội và thách thức

Việt Nam đã có khung pháp lý tương đối đầy đủ với Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và các quyết định của Thủ tướng về danh mục sản phẩm dán nhãn năng lượng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu tiết kiệm năng lượng quốc gia (7%-10% vào năm 2030 và 14%-20% vào năm 2045) ), Việt Nam cần giải quyết một số thách thức chính:

• Tiêu chuẩn chưa bắt kịp công nghệ: Các tiêu chuẩn hiện có cho một số sản phẩm chưa được cập nhật kịp thời;

• Thiếu năng lực thử nghiệm: Năng lực thử nghiệm còn thiếu và chưa đồng bộ đối với một số thiết bị có tiềm năng tiết kiệm lớn như điều hòa và tủ lạnh thương mại;

• Tồn tại lượng lớn các thiết bị cũ và kém hiệu quả: Một lượng lớn thiết bị cũ đang được sử dụng trong các gia đình, tiêu thụ nhiều năng lượng hơn so với các thiết bị hiện đại.

Để vượt qua các thách thức này, Việt Nam cần:

• Cập nhật và nâng cấp tiêu chuẩn: Rà soát và công bố các tiêu chuẩn mới phù hợp với công nghệ tiên tiến. Lộ trình nâng cấp MEPS cần rõ ràng và được công bố sớm để các doanh nghiệp có thời gian thích nghi;

• Mở rộng danh mục: Xem xét bổ sung các thiết bị mới như bộ sạc xe điện, pin lưu trữ vào danh mục dán nhãn năng lượng bắt buộc;

• Tăng cường năng lực thử nghiệm và giám sát: Đầu tư vào các phòng thử nghiệm đạt chuẩn quốc tế (ISO/IEC 17025) và xây dựng cơ chế giám sát thị trường chặt chẽ, học hỏi từ kinh nghiệm của Hàn Quốc;

• Nâng cao nhận thức: Tăng cường các chiến dịch truyền thông để giúp người tiêu dùng nhận thức rõ hơn về lợi ích dài hạn của việc sử dụng thiết bị hiệu suất năng lượng cao;

Việc tiếp thu các bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc và các nước ASEAN sẽ giúp Việt Nam hoàn thiện hệ thống quản lý hiệu suất năng lượng, xây dựng thị trường thiết bị điện gia dụng hiệu quả, góp phần vào sự phát triển kinh tế-xã hội và bảo vệ môi trường bền vững cho đất nước.

ThS. Lê Ngọc Anh - Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam