Kẽ hở quản lý sản phẩm sức khỏe: Nhóm người tiêu dùng yếu thế chịu thiệt thòi

Nguy cơ từ sản phẩm sức khỏe thiếu kiểm soát

Theo thông báo của Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 mới đây, sản phẩm sữa Hofumil Gold Plus thuộc danh mục tự công bố chất lượng từng được đấu thầu công khai và sử dụng trong bệnh viện đã bị tạm dừng, thu hồi dù chưa bị kết luận nằm trong gần 600 sản phẩm hàng giả. Đây chỉ là “giọt nước tràn ly” khi từ tháng 8/2021 đến nay, lượng sữa giả tràn lan đã mang về thị trường hàng trăm tỷ đồng. Nghị định 15/2018/NĐ‑CP ngày 02 tháng 02 năm 2018 của Chính phủ cho phép doanh nghiệp tự công bố sản phẩm và chịu trách nhiệm trước pháp luật, nhưng công tác hậu kiểm lỏng lẻo đã biến cơ chế này thành “chiếc vé thông hành” cho hàng kém chất lượng.

Sản phẩm sữa bị thu hồi sau gần 4 năm lưu hành là 'giọt nước tràn ly' khiến người tiêu dùng hoang mang về chất lượng sản phẩm đang lưu hành trên thị trường. Ảnh: Công an Nhân dân

Vụ kẹo rau củ KERA trước đó cũng từng gây chấn động khi quảng cáo sai sự thật về công dụng hỗ trợ tiêu hóa, tăng sức đề kháng. Tiếp đến là làn sóng thực phẩm chức năng quảng bá bởi người nổi tiếng, kể cả bác sĩ, dược sĩ, nhân viên y tế, khiến người tiêu dùng hiểu nhầm về hiệu quả điều trị. Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) khẳng định nhiều trường hợp vi phạm quy định khoản 2 Điều 27 Nghị định 15/2018/NĐ‑CP, cấm sử dụng hình ảnh, trang phục, tên tuổi của nhân viên y tế để quảng cáo. “Việc này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn xâm phạm lòng tin của người tiêu dùng, nhất là nhóm bệnh nhân dễ tổn thương,” đại diện Cục An toàn thực phẩm nhận định.

Thực tế, người tiêu dùng rất khó phân biệt sản phẩm thật – giả, bởi thông tin công khai trên thị trường còn mập mờ. Việc tra cứu Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm và Giấy xác nhận nội dung quảng cáo trên các trang cửa cơ quan an toàn thực phẩm chỉ giải quyết được phần nào còn hầu hết người tiêu dùng không nắm rõ cách tra cứu, dẫn đến mua phải sản phẩm kém chất lượng, thậm chí nguy hại cho sức khỏe.

Giải pháp siết chặt quản lý và bảo vệ người tiêu dùng

Trước hàng loạt lỗ hổng trong quản lý tự công bố, Cục An toàn thực phẩm đã ban hành Công văn số 2792/ATTP‑SP ngày 04 tháng 11 năm 2024, đề nghị Sở Y tế các tỉnh, thành phố và Ban Quản lý an toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh, TP Đà Nẵng xây dựng kế hoạch hậu kiểm chặt chẽ, phối hợp tuyên truyền để người dân nhận diện sản phẩm bảo vệ sức khỏe giả cũng như chưa được cấp phép. Việc tăng cường hậu kiểm, kiểm soát ngẫu nhiên mẫu sản phẩm sẽ giúp phát hiện sớm vi phạm và xử lý kịp thời.

TS Hà Anh Đức - Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), cho biết sẽ yêu cầu ngay các cơ sở y tế kiểm tra, rà soát nhân viên tư vấn, bán sữa và thực phẩm chức năng cho người bệnh. “Chúng tôi sẽ đảm bảo hoạt động dinh dưỡng trong bệnh viện tuân thủ Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 và Thông tư 18/2020/TT‑BYT ngày 12 tháng 11 năm 2020 của Bộ Y tế, không để người bệnh bị lừa dối bởi sản phẩm kém chất lượng. Công tác xử lý phải nghiêm, không có vùng cấm, tuyệt đối không bao che”, TS Hà Anh Đức nhấn mạnh.

Về mặt pháp lý, bên cạnh quy định phạt hành chính nặng, chuyên gia và cơ quan chức năng đề xuất xem xét xử lý hình sự đối với hành vi sản xuất, buôn bán sản phẩm giả gây hại sức khỏe. Theo đó, mức phạt tiền bổ sung có thể lên tới hàng trăm triệu đồng, thậm chí tịch thu tài sản đối với cá nhân, tổ chức cố tình vi phạm. Những hành động cứng rắn này nhằm răn đe, tạo sự cân bằng giữa lợi ích doanh nghiệp và quyền được bảo vệ sức khỏe của người dân.

Phó Chủ tịch Trung ương Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam Vũ Văn Trung đánh giá: “Đây là vụ việc gây nguy hại lớn cho nhóm yếu thế. Người tiêu dùng có quyền kiện cả đơn vị sản xuất lẫn phân phối để đòi quyền lợi. Hội sẵn sàng hỗ trợ người dân khởi kiện và bảo vệ quyền lợi chính đáng.” Hiện Hội đang vận hành ứng dụng “Người tiêu dùng” và 63 văn phòng tư vấn khắp cả nước nhưng vẫn chưa nhận được khiếu nại nào về sữa giả. 

Phó Chủ tịch Trung ương Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam kêu gọi: “Người tiêu dùng hãy lên tiếng sớm để Hội và cơ quan chức năng kịp thời can thiệp.”

Luật sư Phạm Thị Thúy Đạt - Giám đốc Queen Law & Associates cho rằng để tăng hiệu quả bảo vệ, cần thành lập một cơ quan độc lập dưới sự quản lý của Bộ Công Thương hoặc tổ chức xã hội nghề nghiệp được Nhà nước công nhận, có quyền kiểm định, công bố chất lượng sản phẩm và tư vấn tiêu dùng trung lập. “Cơ quan này cần có bộ phận pháp lý đủ thẩm quyền đại diện người tiêu dùng khởi kiện tập thể khi quyền lợi bị xâm hại,” bà Đạt kiến nghị.

Trước tình trạng quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe tràn lan trên mạng xã hội, dư luận cũng đề xuất siết chặt trách nhiệm của nền tảng khi để tin sai sự thật tồn tại, đồng thời yêu cầu người nổi tiếng chịu trách nhiệm cá nhân khi tham gia quảng bá. Về phía người tiêu dùng, việc chủ động tra cứu thông tin sản phẩm trên các cổng công khai, lựa chọn thương hiệu uy tín, kiểm tra Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố và Giấy xác nhận nội dung quảng cáo là bước thiết yếu để bảo vệ sức khỏe và quyền lợi chính đáng.

Duy Trinh (t/h)