Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp: Vì nền hành chính gần dân, sát thực tế

Rút ngắn khoảng cách giữa văn bản và thực tiễn

Đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ đòi hỏi bộ máy quản trị phải tinh gọn, hiệu quả và hiện đại. Vì vậy, việc tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp (cấp xã và cấp tỉnh) được đánh giá là chính sách lớn, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Việt Nam.

Xác định khoa học công nghệ là trụ cột quan trọng trong quá trình này, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 132/2025/NĐ ngày 12/6/2025 quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương hai cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ (Nghị định 132) và Nghị định số 133/2025/NĐ-CP (ban hành cùng ngày) quy định về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Khoa học và Công nghệ (Nghị định 133).

Ngay sau đó, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã ký Quyết định số 2083/QĐ-BKHCN ngày 8/8/2025 về việc ban hành Kế hoạch Đoàn công tác của Bộ Khoa học và Công nghệ làm việc tại các địa phương về vận hành bộ máy chính quyền cấp xã, phường, đặc khu.

Đoàn công tác số 7 của Bộ Khoa học và Công nghệ làm việc tại tỉnh Quảng Trị.

Cụ thể, Bộ nhanh chóng tổ chức 12 đoàn công tác làm việc với 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương từ ngày 12/8/2025 đến 22/8/2025. 12 đoàn công tác tỏa đi khắp các vùng trên cả nước từ đồng bằng đến miền núi cho thấy sự “khớp nhịp” nhanh chóng từ chỉ đạo của Chính phủ đến các Bộ, ngành, địa phương. Đây cũng là lời khẳng định về trách nhiệm của cơ quan quản lý trong việc rút ngắn khoảng cách giữa văn bản và thực tiễn.

Đoàn công tác số 7 của Bộ Khoa học và Công nghệ do TS. Trần Hậu Ngọc - Phó Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia làm trưởng đoàn đã có buổi làm việc tại 3 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Trị và Nghệ An. TS. Ngọc cho biết, mục tiêu của đoàn công tác gồm 5 điểm chính, đây có lẽ cũng là mục tiêu chung cốt yếu của các đoàn khi thực hiện nhiệm vụ làm việc tại các tỉnh, thành phố trên cả nước, cụ thể gồm:

Nắm bắt tình hình vận hành bộ máy chính quyền cấp tỉnh, cấp xã, phường, thị trấn/đặc khu khi thực hiện các nhiệm vụ về lĩnh vực khoa học công nghệ đã được phân quyền, phân cấp; Xác định tồn tại, hạn chế, vướng mắc, khó khăn, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện phân quyền, phân cấp; Kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ phân quyền, phân cấp theo đúng quy định; Trao đổi để kịp thời tháo gỡ, hướng dẫn xử lý, khắc phục những vấn đề vướng mắc, khó khăn; Ghi nhận kiến nghị, đề xuất hoàn thiện cơ chế, quy trình, biểu mẫu, hạ tầng phục vụ thi hành.

Sát dân để “gỡ vướng”

Khi các đoàn đến làm việc và khảo sát trực tiếp tại địa phương, nhiều khó khăn, vướng mắc đã được nhận diện trực quan thay vì thông qua báo cáo có phần chưa lột tả hết, từ đó nhanh chóng tìm kiếm các giải pháp thiết thực để giải quyết triệt để vấn đề.

Như tại Hà Tĩnh, một trong những vướng mắc được Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh nhấn mạnh đó là nguồn nhân lực. Điển hình là ở cấp xã, phường nhân lực phụ trách chuyển đổi số còn thiếu, yếu hoặc chưa có kinh nghiệm (trên 69 xã, phường chỉ có 17 cán bộ có chuyên môn về công nghệ thông tin và các ngành liên quan, còn lại là các ngành khác và mới tiếp cận). Vì vậy, việc triển khai thời gian đầu còn gặp khó khăn, lúng túng. Hơn nữa, nhiều cán bộ cấp xã mới tiếp nhận công việc vẫn chưa thể xoay sở với khối lượng công việc lớn trong khi chưa được đào tạo chuyên môn.

Tại Quảng Trị, Sở Khoa học và Công nghệ cho biết, một số văn bản hướng dẫn chi tiết của Bộ Khoa học và Công nghệ chưa được ban hành đầy đủ, gây lúng túng trong việc áp dụng thống nhất, đặc biệt đối với các nội dung mang tính chuyên ngành cao như an toàn bức xạ hạt nhân, hoạt động khoa học và công nghệ, viễn thông và Internet, tần số vô tuyến điện,...

Đoàn công tác số 3 của Bộ do ông Nguyễn Lê Hùng, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ làm trưởng đoàn cũng đã đến làm việc tại Lào Cai. Ông Nguyễn Đoạt, Phó Giám đốc Sở KH&CN tỉnh Lào Cai bày tỏ, tỉnh vẫn đối mặt nhiều khó khăn. Điển hình, về hạ tầng, toàn tỉnh còn 23 thôn, bản chưa có điện lưới; 4 thôn, bản trắng sóng; 65 thôn lõm sóng và 50 thôn chưa có Internet băng rộng cố định. Hạ tầng công nghệ thông tin ở nhiều xã còn thiếu, thiết bị cũ, ảnh hưởng đến tiến độ chuyển đổi số và cung cấp dịch vụ công trực tuyến.

Hơn nữa về mặt nhận thức, một số xã, phường còn hạn chế trong hiểu biết về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và khởi nghiệp, dẫn đến lúng túng trong phối hợp. Nguồn nhân lực chuyên môn KH&CN, đổi mới sáng tạo, công nghệ thông tin ở cấp xã còn thiếu và yếu; cán bộ mới chưa có kinh nghiệm thực tiễn.

Một vấn đề đáng quan tâm nữa là trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, việc sáp nhập, hợp nhất địa giới hành chính dẫn tới nhiều thay đổi về chủ sở hữu nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận, chỉ dẫn địa lý, cũng như bản đồ vùng sản xuất, gây khó khăn trong bảo hộ và chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ. Trong lĩnh vực tiêu chuẩn đo lường chất lượng, nhiệm vụ kiểm tra nhà nước về đo lường và quản lý chất lượng hàng hóa đã được phân định cho cấp xã, song đây là lĩnh vực mới, cán bộ chưa được đào tạo, chưa có chứng chỉ kiểm tra nhà nước nên việc thực hiện còn hạn chế;…

Thay mặt Bộ KH&CN, đại diện các đoàn công tác đã lắng nghe, ghi nhận hàng loạt kiến nghị, đề xuất của các địa phương trên cả nước, đồng thời khẳng định sẽ tiếp thu đầy đủ để báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý. Nhìn chung, chuyển đổi sang mô hình địa phương hai cấp là bước đi chiến lược, đối mặt khó khăn là lẽ dĩ nhiên. Nhưng “càng khó càng tiến” là bản chất của con người Việt Nam, muốn vận hành thông suốt, cần sự chung tay cũng là trách nhiệm của toàn xã hội.

Thanh Tùng