Ngộ độc methotrexate: Sai một liều, trả giá bằng sức khỏe

Nhầm một liều - hệ lụy nặng

Tại nhiều bệnh viện lớn, số ca nhập viện vì ngộ độc methotrexate đang có xu hướng gia tăng. Không ít bệnh nhân do không nắm rõ thuốc chỉ dùng liều hàng tuần, lại uống nhầm sang hàng ngày trong nhiều ngày liên tiếp. Hậu quả là xuất hiện tình trạng hoại tử da, loét niêm mạc, suy tủy, men gan tăng cao và rối loạn chức năng gan thận.

Có trường hợp bệnh nhân bị lichen phẳng (là rối loạn hiếm gặp không rõ nguyên nhân, thường ảnh hưởng đến người lớn tuổi) được kê đơn 10 mg mỗi tuần nhưng lại dùng liên tục 10 mg mỗi ngày trong gần hai tuần. Chỉ sau thời gian ngắn, cơ thể xuất hiện các dát đỏ, đau rát vùng nhạy cảm, men gan tăng gấp nhiều lần so với mức bình thường và buộc phải nhập viện khẩn cấp vì ngộ độc cấp tính.

Một bệnh nhân khác bị vảy nến thể mảng cũng tự ý uống liều thuốc hàng ngày thay vì hàng tuần. Chỉ sau vài tuần, bệnh nhân này phải đối mặt với những tổn thương lan rộng, từ hoại tử da niêm mạc đến suy tủy xương khiến bạch cầu và tiểu cầu giảm sâu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đe dọa tính mạng.

Dấu hiệu cảnh báo và biện pháp cấp thiết

Ngộ độc methotrexate biểu hiện trên nhiều cơ quan. Gan và thận là hai cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi men gan tăng cao, chức năng lọc thải suy giảm. Tủy xương cũng bị ức chế khiến số lượng bạch cầu, tiểu cầu sụt giảm, gây ra tình trạng suy tủy với hậu quả là người bệnh dễ chảy máu, nhiễm trùng.

Nghiêm trọng hơn, methotrexate có thể tác động đến hệ thần kinh trung ương khi tích lũy ở nồng độ cao, gây biến chứng khó lường. Những dấu hiệu cảnh báo thường thấy gồm loét miệng, tổn thương da, sốt kéo dài, mệt mỏi bất thường, chảy máu dưới da, nhiễm trùng tái phát. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, người bệnh có thể rơi vào tình trạng nguy kịch và tử vong.

Bệnh nhân bị tổn thương loét chân do ngộ độc thuốc điều trị.

Nguyên nhân chủ yếu dẫn tới ngộ độc nằm ở sự chủ quan và thiếu hiểu biết của bệnh nhân. Nhiều người không đọc kỹ đơn thuốc, nhầm lẫn liều dùng theo ngày thay vì theo tuần. Một số khác tự ý tăng liều với mong muốn bệnh mau khỏi hoặc tin vào lời truyền miệng không có cơ sở khoa học.

Ngoài ra, việc bỏ qua tái khám, không thực hiện xét nghiệm máu hay kiểm tra chức năng gan thận định kỳ cũng khiến các biến chứng bị phát hiện muộn, làm giảm khả năng cứu chữa.

Trong xử trí, khi phát hiện dấu hiệu ngộ độc, người bệnh cần ngừng thuốc ngay và đến cơ sở y tế để được xét nghiệm, điều trị hỗ trợ. Các biện pháp thường được áp dụng bao gồm bù dịch, kiềm hóa nước tiểu, bổ sung acid folic, dùng thuốc hỗ trợ tạo máu, kháng sinh chống nhiễm trùng và chăm sóc da, niêm mạc tổn thương. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là phòng ngừa. Người bệnh tuyệt đối không tự ý thay đổi liều hoặc lịch dùng thuốc, phải tuân thủ chặt chẽ chỉ định của bác sĩ, đồng thời duy trì tái khám định kỳ để được theo dõi sát sao.

Để phòng ngừa ngộ độc, người bệnh phải tuân thủ tuyệt đối chỉ định của bác sĩ về liều và thời gian dùng; không tự ý tăng liều hoặc dùng hàng ngày; thực hiện xét nghiệm máu định kỳ để theo dõi chức năng gan, thận và tế bào máu; tái khám thường xuyên để kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường. Trong các hướng dẫn y tế chuyên môn, methotrexate được khuyến khích dùng liều thấp, mỗi tuần một lần trong điều trị viêm khớp dạng thấp hoặc các bệnh viêm da liễu, đồng thời có theo dõi chặt chẽ tác dụng phụ. Bất kỳ liều cao hoặc sai cách dùng đều làm tăng đáng kể nguy cơ độc tính và tai biến nặng.

Methotrexate là loại thuốc mang lại hiệu quả điều trị vượt trội cho nhiều bệnh lý, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc nghiêm trọng nếu sử dụng sai cách. Sai một liều, sai một lịch uống, người bệnh có thể phải trả giá bằng sức khỏe, thậm chí bằng tính mạng. Vì vậy, mỗi bệnh nhân cần ý thức rằng tuân thủ phác đồ điều trị và tái khám định kỳ không chỉ là khuyến cáo, mà là điều kiện tiên quyết để bảo vệ an toàn cho chính mình.

Thanh Hiền (t/h)