Kịp thời ngăn chặn và xử lý các vi phạm về nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng

Máy móc, thiết bị đã qua sử dụng nhập khẩu vào Việt Nam vốn nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ phù hợp với nhu cầu sản xuất. Tuy nhiên, thực tế cho thấy một số doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách này để hợp thức hóa hồ sơ, nhập máy móc cũ không phục vụ sản xuất, trục lợi bất chính. Hành vi này không chỉ phá vỡ cạnh tranh lành mạnh trên thị trường, mà còn tiềm ẩn nguy cơ đưa vào Việt Nam những thiết bị lạc hậu, tiêu hao năng lượng lớn, không đạt chuẩn an toàn và bảo vệ môi trường, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phát triển bền vững.

Tinh vi trục lợi chính sách nhập máy móc cũ về Việt Nam

Ngày 19/4/2019, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 18/2019/QĐ-TTg quy định về nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng, trong đó yêu cầu chỉ cho phép nhập khẩu máy móc cũ để phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất của doanh nghiệp. Đây là quy định nhằm bảo đảm doanh nghiệp có thể tiếp cận thiết bị phù hợp với nhu cầu sản xuất, đồng thời ngăn ngừa nguy cơ đưa vào Việt Nam các máy móc lạc hậu, tiêu hao năng lượng lớn và không đáp ứng tiêu chuẩn môi trường.

Nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ảnh: Cục Hải quan

Năm 2025, qua công tác thu thập thông tin và nắm tình hình địa bàn, cơ quan Hải quan nhận thấy hoạt động nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng phục vụ sản xuất của doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro vi phạm. Thực hiện chỉ đạo của lãnh đạo Cục Hải quan, Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã tiến hành kiểm tra, xác minh tại một số doanh nghiệp nhập khẩu loại hàng hóa này và phát hiện những vi phạm nghiêm trọng.

Một số doanh nghiệp không hề có nhà xưởng để sản xuất, không có hoạt động sản xuất nhưng bằng các thủ đoạn hợp thức hóa hồ sơ nhập khẩu thông qua việc khai gian dối về mục đích nhập khẩu máy móc đã qua sử dụng trên tờ khai hải quan. Thậm chí, các doanh nghiệp này còn lập văn bản cam kết sai sự thật với cơ quan hải quan nơi đăng ký tờ khai rằng máy móc nhập khẩu sẽ được sử dụng phục vụ trực tiếp hoạt động sản xuất. 

Nghiêm trọng hơn, có trường hợp lập khống hợp đồng ủy thác nhập khẩu để hợp thức hóa hồ sơ nhằm được thông quan hàng hóa, sau đó đưa máy móc về tiêu thụ trong nước để thu lợi bất chính.

Điển hình, mới đây Chi cục Điều tra chống buôn lậu đã làm rõ một vụ việc: Từ năm 2021 đến 2025, một doanh nghiệp đã mở 19 tờ khai nhập khẩu tổng cộng 325 máy móc đã qua sử dụng (gồm máy cắt kim loại, máy cắt dây kim loại bằng tia lửa điện, máy đục lỗ bằng phương pháp phóng điện, máy xung điện cắt kim loại, máy khoan CNC và máy gia công trung tâm CNC) với tổng trị giá khai báo trên 18 tỷ đồng. Sau đó, doanh nghiệp này bán lại 235 máy móc cũ cho 140 doanh nghiệp trong nước, thu về tổng trị giá hơn 23 tỷ đồng, hưởng lợi bất chính trên 8 tỷ đồng.

Mở rộng điều tra, Chi cục phát hiện thêm một doanh nghiệp khác trong năm 2025 đã mở 3 tờ khai nhập khẩu 48 máy móc đã qua sử dụng (máy cắt kim loại/máy cắt dây kim loại bằng tia lửa điện, máy đục lỗ bằng phương pháp phóng điện và máy gia công trung tâm CNC), với tổng trị giá khai báo hải quan là 4,4 tỷ đồng. Sau đó bán 13 máy móc đã qua sử dụng cho 13 doanh nghiệp, với tổng trị giá 1,39 tỷ đồng, thu lợi bất chính gần 600 triệu đồng. Cả hai vụ việc đều có dấu hiệu rõ ràng của tội buôn lậu. 

Những vụ việc này cho thấy có doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách của Nhà nước đối với việc nhập khẩu máy móc cũ để trục lợi, vi phạm nghiêm trọng quy định quản lý hàng hóa nhập khẩu. Hành vi này không chỉ tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường máy móc đã qua sử dụng mà còn tiềm ẩn nguy cơ đưa vào Việt Nam các loại máy móc lạc hậu, không bảo đảm công suất, hiệu suất và không đáp ứng yêu cầu về an toàn, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường. Điều này làm gia tăng nguy cơ biến Việt Nam thành “bãi rác công nghiệp”, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu phát triển bền vững.

Cục Hải quan cho biết, thời gian tới để bảo đảm thực hiện tốt các quy định của pháp luật, tránh việc lợi dụng chính sách quản lý nhà nước trong hoạt động nhập khẩu máy móc, thiết bị và dây chuyền đã qua sử dụng để thực hiện các hành vi buôn lậu. Kiểm tra chi tiết hồ sơ hải quan; kiểm tra thực tế hàng hóa; đưa hàng về bảo quản; thông quan và sau thông quan hàng hóa; đánh giá rủi ro và xem xét kiểm tra sau thông quan đối với doanh nghiệp đã nhập khẩu máy móc, thiết bị dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng. Việc siết chặt này nhằm bảo đảm thực thi đúng chính sách của Nhà nước, phòng ngừa vi phạm và bảo vệ môi trường kinh doanh lành mạnh.

Tiêu chí và quy định nhập khẩu nghiêm ngặt phù hợp với quy chuẩn, tiêu chuẩn

Liên quan tới những điều kiện nhập khẩu máy móc cũ, căn cứ theo Điều 6 Quyết định 18/2019/QĐ-TTg quy định về tiêu chí nhập khẩu đối với máy móc, thiết bị đã qua sử dụng như sau: Tuổi thiết bị không vượt quá 10 năm. Đối với máy móc, thiết bị thuộc một số lĩnh vực cụ thể, tuổi thiết bị được quy định chi tiết tại Phụ lục I ban hành kèm theo Quyết định này.

Trong trường hợp doanh nghiệp đang tiến hành sản xuất tại Việt Nam, để bảo đảm duy trì hoạt động sản xuất, có nhu cầu nhập khẩu máy móc, thiết bị đã qua sử dụng có tuổi thiết bị vượt quá quy định tại khoản 1 Điều 6 Quyết định này nhưng công suất (tính theo số lượng sản phẩm được tạo ra bởi máy móc, thiết bị trong một đơn vị thời gian) hoặc hiệu suất còn lại của máy móc, thiết bị vẫn đạt từ 85% trở lên so với công suất hoặc hiệu suất thiết kế và mức tiêu hao nguyên, vật liệu, năng lượng của máy móc, thiết bị không vượt quá 15% so với thiết kế, doanh nghiệp nộp 01 bộ hồ sơ đề nghị cho phép nhập khẩu, trực tiếp hoặc qua bưu điện hoặc qua cổng dịch vụ công trực tuyến về Bộ Khoa học và Công nghệ để được xem xét, giải quyết.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã ký Thông tư 30/2025/TT-BKHCN ban hành tiêu chí đối với dây chuyền công nghệ, thiết bị, máy móc, công cụ đã qua sử dụng được nhập khẩu phục vụ trực tiếp dự án sản xuất, đóng gói, kiểm thử sản phẩm chip bán dẫn và hoạt động đào tạo, nghiên cứu và phát triển sản phẩm, dịch vụ công nghệ số.

Theo đó, Thông tư quy định rõ thiết bị, máy móc, công cụ đã qua sử dụng được phép nhập khẩu khi đáp ứng 5 tiêu chí theo quy định. Cụ thể: Không thuộc Danh mục máy móc, thiết bị, công cụ đã qua sử dụng, lạc hậu, chất lượng kém, gây ô nhiễm môi trường do nước xuất khẩu công bố. Công nghệ của máy móc, thiết bị, công cụ không thuộc Danh mục công nghệ cấm chuyển giao, hạn chế chuyển giao theo quy định của pháp luật về chuyển giao công nghệ.

Được sản xuất phù hợp với quy định của quy chuẩn Việt Nam về an toàn, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường. Trong trường hợp không có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia liên quan đến thiết bị, máy móc, công cụ nhập khẩu, thì thiết bị, máy móc, công cụ phải được sản xuất theo tiêu chuẩn phù hợp với chỉ tiêu kỹ thuật của Việt Nam hoặc tiêu chuẩn quốc gia của một trong các nước G7, Hàn Quốc về an toàn, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.

Tuổi thiết bị (thời gian tính theo năm được xác định từ năm sản xuất đến năm nhập khẩu của máy móc, thiết bị, công cụ đã qua sử dụng) không vượt quá 20 năm. Năm nhập khẩu là năm hàng hóa về đến cửa khẩu Việt Nam.

Đối với trường hợp máy móc, thiết bị, công cụ được nhập khẩu phục vụ hoạt động đào tạo, nghiên cứu và phát triển sản phẩm, dịch vụ công nghệ số theo quy định tại khoản 4 Điều 21 Luật Công nghiệp công nghệ số không phải áp dụng các tiêu chí quy định tại khoản 4 nêu trên. Thông tư này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2026.

An Dương