Quy tắc xuất xứ: ‘Điều kiện đủ’ để hàng Việt khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu

Sau 5 năm thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA), kim ngạch thương mại song phương Việt Nam – EU tiếp tục duy trì đà tăng trưởng ổn định. EVFTA đã trở thành đòn bẩy quan trọng, giúp hàng hóa Việt Nam, đặc biệt là nông sản, thủy sản, dệt may, da giày, thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu diễn biến phức tạp, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với yêu cầu ngày càng cao trong việc tận dụng hiệu quả các ưu đãi thuế quan từ hiệp định, đặc biệt là tuân thủ đầy đủ các quy tắc về xuất xứ hàng hóa.

Trước đây, quy tắc xuất xứ thường được xem chủ yếu dưới góc độ thủ tục – một điều kiện kỹ thuật để hưởng ưu đãi thuế quan theo các FTA. Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề này đã vượt xa khuôn khổ hành chính đơn thuần. Quy tắc xuất xứ trở thành một phần quan trọng trong chiến lược thương mại, gắn trực tiếp với năng lực tổ chức sản xuất, quản trị chuỗi cung ứng và mức độ tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế của doanh nghiệp.

Hiện Việt Nam đã ký kết và thực thi 17 FTA với hầu hết các đối tác kinh tế lớn trên thế giới. Điều đó đồng nghĩa với việc cánh cửa thị trường mở ra rất rộng, nhưng không phải hàng hóa nào cũng đủ điều kiện bước qua. Trong bối cảnh các nước tăng cường kiểm soát gian lận thương mại, lẩn tránh thuế và áp dụng bảo hộ kỹ thuật tinh vi, quy tắc xuất xứ chính là “hàng rào lọc” đầu tiên.

Nhiều ngành hàng chủ lực của Việt Nam, như điện tử, dệt may, da giày, nông sản chế biến, chỉ có thể duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu nếu kiểm soát tốt xuất xứ ngay từ khâu nguyên liệu đầu vào. Điều này buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng, gia tăng tỷ lệ nội địa hóa hoặc xây dựng các liên kết sản xuất bền vững trong khu vực FTA.

Quy tắc xuất xứ đang trở thành “điều kiện đủ” để hàng Việt khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Ảnh minh họa

Từ góc nhìn doanh nghiệp FDI – lực lượng đóng góp tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu – vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trong hỗ trợ thực thi quy tắc xuất xứ ngày càng rõ nét. Bà Đào Thị Thu Huyền, Phó Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Canon Việt Nam, nhấn mạnh rằng việc đồng hành của cơ quan quản lý có ý nghĩa quyết định đối với tính liên tục của hoạt động xuất khẩu.

“Chúng tôi đánh giá rất cao vai trò đồng hành của Bộ Công Thương trong suốt quá trình hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là trong lĩnh vực chứng nhận xuất xứ hàng hóa. Trước đây, khi việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) của Bộ Công Thương thực hiện, Canon Việt Nam luôn nhận được sự hỗ trợ sát sao, kịp thời, giúp việc phát hành C/O diễn ra nhanh chóng, chính xác và phục vụ hiệu quả cho xuất khẩu”, bà Huyền chia sẻ.

Theo bà Huyền, việc chuyển giao công tác cấp C/O về Bộ Công Thương – cơ quan quản lý nhà nước chuyên sâu về thương mại quốc tế là một bước đi đúng hướng, tạo nền tảng chuẩn hóa quy trình và nâng cao năng lực hỗ trợ doanh nghiệp dài hạn. Đáng chú ý, trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp được triển khai, việc phân cấp cấp C/O về các Sở Công Thương địa phương đặt ra yêu cầu cao về nghiệp vụ và sự thống nhất thực thi.

Nhìn ở bình diện vĩ mô, giai đoạn 2020–2025 được đánh giá là một trong những chặng đường đặc biệt nhất của kinh tế thế giới và Việt Nam. Đại dịch, thiên tai, xung đột địa chính trị, đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu đã tạo ra những cú sốc chưa từng có tiền lệ. Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam liên tục lập kỷ lục xuất nhập khẩu, hướng tới mốc 920 tỷ USD vào năm 2025, mang ý nghĩa vượt xa các con số thuần túy.

Một báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Eurocham) chỉ ra rằng, một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi EVFTA hiện nay là quy tắc xuất xứ – yếu tố then chốt để doanh nghiệp tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, việc đáp ứng đầy đủ tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Mặc dù EVFTA có cơ chế cộng gộp cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp cùng chuỗi cung ứng phân mảnh đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ.

Theo TS Nguyễn Minh Phong, thành viên Hội đồng Tư vấn Kinh tế, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đây là kết quả của quá trình nỗ lực toàn diện của ngành Công Thương trong việc định vị lại dòng xuất khẩu, ổn định thị trường trong nước và tận dụng hiệu quả cơ hội hội nhập.

Ông nhận định, giai đoạn 2020–2025 là thời kỳ thế giới tái cấu trúc mạnh mẽ về kinh tế, chính trị và chuỗi cung ứng. Trong bối cảnh ấy, Việt Nam không chỉ vượt qua thách thức mà còn tận dụng cơ hội để vươn lên, liên tiếp đạt những đỉnh cao mới về thương mại, duy trì chuỗi xuất siêu kéo dài một thập kỷ.

Việc nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam đạt kim ngạch hàng chục tỷ USD, trong đó nông nghiệp vươn tới mốc 70 tỷ USD, cho thấy hàng Việt đã thâm nhập và đứng vững tại các thị trường khó tính nhất. “Điều đó phản ánh sự cải thiện rõ rệt về chất lượng, tiêu chuẩn và đặc biệt là việc tuân thủ các yêu cầu về xuất xứ hàng hóa”, TS Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng việc tuân thủ quy tắc xuất xứ chưa đồng đều giữa các ngành. Một số lĩnh vực như thủy sản, nông sản vẫn đối mặt với cảnh báo về nguồn gốc nguyên liệu, dư lượng hóa chất hoặc vi phạm ngư trường. Dẫu vậy, năm 2025 ghi nhận mức giảm khoảng 50% các vụ kiện tụng liên quan đến xuất xứ và an toàn thực phẩm – một tín hiệu tích cực về nhận thức và năng lực tuân thủ của doanh nghiệp.

Trong bối cảnh các thị trường lớn ngày càng siết chặt kiểm tra nguồn gốc xuất xứ theo hướng bảo hộ kỹ thuật, doanh nghiệp Việt Nam đứng trước thách thức mới. Các tiêu chuẩn xanh, thuế carbon, quy định về phát triển bền vững cùng xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng “về gần” hoặc “về thân thiện” đang tái định hình luật chơi thương mại toàn cầu.

TS Nguyễn Minh Phong cho rằng, để bảo vệ thành quả xuất nhập khẩu và duy trì đà tăng trưởng kỷ lục, doanh nghiệp Việt Nam không còn lựa chọn nào khác ngoài việc khai thác hiệu quả các FTA đã ký, cập nhật thường xuyên quy định về xuất xứ và phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong công tác tư vấn, tham vấn chính sách.

Quan trọng hơn, quy tắc xuất xứ không chỉ là “điều kiện cần” để hưởng ưu đãi thuế quan, mà đang trở thành “điều kiện đủ” để hàng Việt khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu. Khi xuất nhập khẩu tiến sát mốc 920 tỷ USD, chất lượng tăng trưởng được đo bằng mức độ tuân thủ chuẩn mực quốc tế sẽ quyết định Việt Nam đi xa đến đâu trong hành trình hội nhập.

Ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cũng nhấn mạnh: “Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, quy tắc xuất xứ không chỉ là điều kiện kỹ thuật, mà là nền tảng bảo đảm tính minh bạch và công bằng trong thương mại, góp phần củng cố niềm tin đối tác và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.”

Điều đó đồng nghĩa, việc quản lý, xác định và chứng nhận xuất xứ hàng hóa đang trở thành một trong những “chìa khóa” then chốt để Việt Nam giữ vững niềm tin đối tác, đồng thời ngăn chặn gian lận thương mại, giả mạo nguồn gốc đang có xu hướng gia tăng.

Theo Cục Xuất nhập khẩu, việc nắm vững và tuân thủ đúng quy tắc xuất xứ hàng hóa giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), EVFTA, và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP)... Trong bối cảnh xuất khẩu của Việt Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng bền vững, giá trị cao, việc tuân thủ quy tắc xuất xứ chính là “tấm hộ chiếu” để hàng hóa Việt Nam bước vào những thị trường khó tính với mức thuế ưu đãi vượt trội. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu quy tắc xuất xứ của từng thị trường, lưu trữ hồ sơ đầy đủ và chỉ sử dụng thông tin chính thống để tránh rủi ro. Quy tắc xuất xứ là sợi dây nối giữa chính sách thương mại và năng lực sản xuất thực tế.

Nhiều ý kiến cũng cho rằng, trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, EVFTA không chỉ là hiệp định ưu đãi thuế mà còn là công cụ giúp Việt Nam tái cấu trúc chuỗi cung ứng, nâng cao chuẩn mực sản xuất và khẳng định uy tín trên thị trường quốc tế. Việc tận dụng tối đa lợi thế này giúp doanh nghiệp Việt ứng phó hiệu quả với chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ và khẳng định vị thế trong mạng lưới thương mại toàn cầu.

An Dương (T/h)