Ngăn chặn gian lận xuất xứ để bảo vệ uy tín hàng Việt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu

Gian lận xuất xứ đang gia tăng với nhiều thủ đoạn tinh vi, từ chuyển tải bất hợp pháp đến giả mạo C/O, gây rủi ro lớn cho hàng Việt tại các thị trường lớn. Việt Nam buộc phải siết chặt quản lý để giữ uy tín xuất khẩu.

Chứng nhận xuất xứ (C/O) không chỉ là “tấm hộ chiếu” giúp hàng hóa Việt Nam hưởng ưu đãi thuế khi xuất khẩu mà còn là công cụ quan trọng để ngăn chặn hành vi gian lận xuất xứ, bảo vệ uy tín hàng Việt trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, thời gian gần đây, tình trạng gian lận xuất xứ có chiều hướng gia tăng với nhiều thủ đoạn ngày càng tinh vi, đặt ra thách thức lớn cho công tác quản lý thương mại.

Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp lợi dụng chính sách thương mại cởi mở để hợp thức hóa hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, rồi gắn mác “Made in Vietnam” nhằm né thuế hoặc hưởng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Theo các tổ chức quốc tế, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ trở thành điểm trung chuyển hàng hóa của bên thứ ba trong bối cảnh Mỹ và châu Âu siết chặt kiểm soát nguồn gốc sản phẩm. Những cảnh báo từ Hải quan Mỹ về khả năng lợi dụng Việt Nam để né thuế phòng vệ càng cho thấy mức độ rủi ro đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Tình trạng gian lận xuất xứ ngày càng tăng, nhất là đối với ngành thép. Ảnh minh họa

Trong chiến dịch đấu tranh chống buôn lậu và gian lận thương mại do Ban Chỉ đạo 389 phát động, cơ quan chức năng đã phát hiện hơn 1.300 vụ vi phạm chỉ trong một tháng, chủ yếu liên quan đến hàng hóa không rõ nguồn gốc hoặc có dấu hiệu giả mạo xuất xứ. Nhiều lô hàng điện tử, gia dụng, dệt may được nhập khẩu nguyên chiếc nhưng lại gắn nhãn Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ và EU. Một số doanh nghiệp còn kê khai gian dối về tỷ lệ giá trị gia tăng trong nước để đủ điều kiện được cấp C/O ưu đãi. Đây là hành vi tiềm ẩn rủi ro lớn, có thể khiến hàng Việt bị áp dụng các lệnh trừng phạt thương mại hoặc các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt hơn.

Các chuyên gia cảnh báo nếu doanh nghiệp tiếp tay cho gian lận xuất xứ, hậu quả không chỉ dừng lại ở các vụ kiện chống bán phá giá hay chống lẩn tránh thuế, mà còn có thể khiến nhiều ngành hàng của Việt Nam bị mất thị trường xuất khẩu quan trọng.

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho rằng, lợi nhuận ngắn hạn từ hoạt động gian lận có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ ngành hàng. Thực tế cho thấy sản phẩm thép là nhóm chịu ảnh hưởng lớn nhất khi liên tục bị điều tra chống lẩn tránh thuế tại nhiều thị trường. Khi bị áp thuế cao, nhiều doanh nghiệp thép Việt Nam đã không thể duy trì xuất khẩu hoặc bị giảm mạnh kim ngạch, ảnh hưởng đến cả chuỗi sản xuất.

Tại “Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025”, nhiều chuyên gia tiếp tục cảnh báo tình trạng một số nhà đầu tư nước ngoài đưa công đoạn sản xuất cuối cùng có giá trị gia tăng thấp vào Việt Nam nhằm né các biện pháp phòng vệ đang áp dụng với nước khác. Khi những sản phẩm này được xuất khẩu đi thị trường khác với nhãn “Made in Vietnam”, nguy cơ gian lận xuất xứ càng gia tăng, đồng thời tạo sự cạnh tranh không bình đẳng với doanh nghiệp nội địa. Những vụ kiện chống lẩn tránh thuế, dù chưa phải là phán quyết cuối cùng, cũng gây tác động tiêu cực cho doanh nghiệp, khiến chi phí tuân thủ tăng cao và làm giảm khả năng cạnh tranh.

Để ứng phó với tình trạng này, các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm, tăng tỷ lệ sử dụng nguyên liệu sản xuất trong nước, đồng thời đảm bảo tính minh bạch trong hồ sơ và quy trình sản xuất.

Ông Vũ Văn Thanh, Tổng giám đốc Tập đoàn Hoa Sen, cho rằng ngoài các biện pháp phòng vệ bằng thuế quan, cần áp dụng thêm các biện pháp kỹ thuật như hoàn thiện tiêu chuẩn và quy chuẩn chất lượng thép để bảo vệ thị trường nội địa và giảm thiểu nguy cơ bị kiện.

Trong bối cảnh nhiều quốc gia, đặc biệt là Mỹ và EU, đang chuẩn bị siết chặt hàng rào bảo hộ để ứng phó tình trạng dư thừa công suất toàn cầu, việc nâng cao năng lực cạnh tranh thực chất của doanh nghiệp Việt Nam càng trở nên cấp thiết. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp tái cấu trúc theo hướng xanh hơn, minh bạch hơn và có giá trị gia tăng cao hơn, tránh phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu giá rẻ.

Về phía cơ quan quản lý, thời gian qua Bộ Công Thương đã triển khai nhiều biện pháp để siết chặt kiểm soát xuất xứ hàng hóa và ngăn chặn gian lận. Các quy định về quy tắc xuất xứ trong các FTA đã được rà soát, cập nhật nhằm bịt các kẽ hở dễ bị lợi dụng. Cơ quan chức năng cũng tăng cường kiểm tra, xác minh tại doanh nghiệp, tập trung vào năng lực sản xuất, nguồn nguyên liệu và quy trình gia công để đánh giá chính xác xuất xứ. Việc cấp C/O điện tử, kết nối với Cổng thông tin một cửa quốc gia và ASEAN, giúp minh bạch hóa quy trình và hạn chế nguy cơ gian lận.

Bộ Công Thương cũng phối hợp với các địa phương tổ chức nhiều hội nghị nhằm đánh giá tình hình, giải đáp những khó khăn, vướng mắc và đề ra giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý xuất xứ hàng hóa, ứng phó với các thách thức gian lận xuất xứ hiện nay.

Ngoài ra, sự phối hợp giữa các bộ ngành, đặc biệt giữa Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và Hải quan, cũng được tăng cường nhằm kiểm soát tốt hơn hàng hóa nhập khẩu phục vụ sản xuất xuất khẩu. Hải quan các nước đối tác lớn như Mỹ và EU cũng phối hợp chặt chẽ với Việt Nam trong việc chia sẻ thông tin và kiểm tra nguồn gốc hàng hóa.

Nhìn chung, trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, gian lận xuất xứ không chỉ là vấn đề quản lý, mà còn là thách thức đối với sức cạnh tranh của nền kinh tế. Siết chặt quản lý, nâng cao năng lực sản xuất trong nước và tăng cường minh bạch chính là giải pháp then chốt để bảo vệ uy tín hàng Việt và đảm bảo phát triển thương mại bền vững trong thời gian tới.

An Dương (T/h)