Tạo môi trường làm việc xứng đáng để nhân tài khoa học công nghệ tỏa sáng

Trong bối cảnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KH, CN&ĐMST) được xác định là trụ cột quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, các tổ chức KH&CN công lập từ lâu đã giữ vai trò trung tâm.

Đây là nơi tập trung đội ngũ trí thức, nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành; là nơi tạo ra tri thức, công nghệ mới, đồng thời chuyển giao các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất. Tuy nhiên, trong nhiều năm, khu vực này vẫn gặp không ít khó khăn do các quy định về tổ chức, tài chính, nhân sự còn cứng nhắc, thiếu linh hoạt. Điều đó khiến nhiều đơn vị không phát huy hết tiềm năng, khó cạnh tranh trong bối cảnh đổi mới sáng tạo diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu.

Tạo môi trường làm việc xứng đáng để nhân tài khoa học công nghệ tỏa sáng. Ảnh minh họa.

Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định 263/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật KH,CN&ĐMST về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập, nhân lực, nhân tài và giải thưởng trong lĩnh vực KH,CN&ĐMST.

Theo đó, Nghị định 263 mang đến sự thay đổi căn bản và mang tính đột phá trong cơ chế trả lương và thu nhập tại các tổ chức KH&CN công lập, khác với quy định hiện hành đối với các đơn vị sự nghiệp công lập.

Thứ nhất là, trao quyền tự chủ quyết định lương và thu nhập trong tổ chức theo phương thức xây dựng quy định riêng về tiền lương và thu nhập của tổ chức một cách dân chủ, và phải công khai quy định cụ thể tại Quy chế quản lý nội bộ của tổ chức.

Thứ hai là, xóa bỏ rào cản "trần lương". Nghị định số 263/2025/NĐ-CP không giới hạn lương và thu nhập của viên chức và người lao động của tổ chức KH&CN công lập theo mức gấp hai, gấp ba,... mức lương theo quy định của nhà nước. Tổ chức KH&CN công lập được tự chủ, tự chịu trách nhiệm sử dụng các nguồn thu từ ngân sách nhà nước, từ kinh phí công lao động của hoạt động KH,CN&ĐMST, từ các nguồn hợp pháp để chi trả lương và thu nhập cho viên chứ và người lao động của tổ chức.

Thứ ba là, trả lương và thu nhập theo vị trí việc làm, nhiệm vụ được giao, hiệu quả công việc để bảo đảm thu nhập tưng xứng với số lượng, chất lượng và hiệu quả thay vì tính lương theo "ngạch, bậc" cố định. Bên cạnh đó, các khoản thu nhập từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo của tổ chức cũng được trả cho viên chức và người lao động một cách công khai, theo thỏa thuận.

Thứ tư là, cơ chế "thỏa thuận" về lương và nhiều chính sách ưu đãi vượt trội như: thưởng; hỗ trợ chỗ ở, di chuyển, mua sắm thiết yếu; hỗ trợ nghỉ dưỡng, chăm sóc sức khỏe…. đã được quy định tại Nghị định số 263 để thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước tham gia thực hiện nhiệm vụ KH,CN&ĐMST.

Giới chuyên gia đánh giá, Nghị định 263 không chỉ đơn thuần là một văn bản pháp lý, mà còn là bước ngoặt về tư duy quản lý nhà nước trong lĩnh vực KH&CN. Lần đầu tiên, các tổ chức KH&CN công lập được trao quyền tự chủ gần như toàn diện - từ tổ chức, nhân sự, tài chính đến hoạt động kinh doanh.

Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Khi không còn “bao cấp”, các tổ chức buộc phải nâng cao năng lực quản trị, chủ động xây dựng chiến lược phát triển, quản lý minh bạch và chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Việc vận dụng linh hoạt nhưng đúng pháp luật các cơ chế mới là yếu tố then chốt quyết định thành công.

Nếu làm tốt, các tổ chức KH&CN công lập có thể trở thành đầu tàu dẫn dắt đổi mới sáng tạo, kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp, thúc đẩy hình thành hệ sinh thái KH&CN năng động và cạnh tranh. Đây là cơ sở để hình thành một nền KH&CN năng động, gắn bó mật thiết với thực tiễn, góp phần đưa KH, CN&ĐMST trở thành động lực then chốt của tăng trưởng bền vững.

Thanh Tùng