TCVN 14171:2024 – Hướng tới dữ liệu mở minh bạch và hiệu quả tại Việt Nam

Trong bối cảnh kỷ nguyên số, dữ liệu ngày càng được xem như một “tài nguyên quốc gia” quý giá. Việc công khai và chia sẻ dữ liệu một cách hiệu quả trở thành nhu cầu thiết yếu, giúp tăng cường minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế - xã hội.

Tại Việt Nam, nhiều năm gần đây đã xuất hiện các nỗ lực xây dựng cổng dữ liệu mở - nơi dữ liệu công khai được tập trung, chuẩn hóa và dễ dàng truy cập, khai thác. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc triển khai vẫn gặp một số khó khăn. Các cổng dữ liệu đôi khi chưa có khung chung về cấu trúc dữ liệu, metadata hay định dạng, khiến dữ liệu dù được công bố nhưng chưa thực sự “mở”, khó chia sẻ hoặc liên thông giữa các hệ thống.

Dữ liệu mở đáp ứng tiêu chuẩn giúp các hệ thống cổng dữ liệu dễ dàng thiết kế cơ sở dữ liệu tương thích. (Ảnh minh họa)

Bên cạnh đó, khi mỗi cơ quan hoặc phòng ban tự phát triển cổng dữ liệu theo cách riêng, không thống nhất trong cấu trúc, mô tả dữ liệu hay metadata, dữ liệu dễ rơi vào trạng thái “cô lập”, khó kết nối và khai thác. Điều này không chỉ lãng phí nguồn lực mà còn làm giảm hiệu quả toàn bộ hệ thống dữ liệu mở. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng một tiêu chuẩn quốc gia chung, áp dụng cho các cổng dữ liệu mở tại Việt Nam là cần thiết - tiêu chuẩn đó chính là TCVN 14171:2024.

Tiêu chuẩn này được công bố vào năm 2024, định nghĩa rõ ràng cấu trúc dữ liệu đặc tả (metadata) mà mọi tập dữ liệu mở khi công bố qua cổng dữ liệu của cơ quan, tổ chức hay cá nhân đều phải tuân thủ. Mục tiêu là giúp dữ liệu dễ tìm, dễ hiểu, dễ chia sẻ và tái sử dụng, đồng thời giúp các cổng dữ liệu “nói cùng ngôn ngữ”, kết nối và trao đổi dữ liệu một cách thuận tiện.

TCVN 14171:2024 áp dụng cho việc xây dựng cổng dữ liệu mở, tạo và công bố tập dữ liệu mở, kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các cổng, cũng như tra cứu và khai thác dữ liệu mở. Điều này có nghĩa rằng mọi cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội hay doanh nghiệp khi công khai dữ liệu mở đều có thể áp dụng tiêu chuẩn này để đảm bảo tính chuẩn hóa và tương thích.

Tiêu chuẩn yêu cầu các thuộc tính metadata bắt buộc và khuyến nghị cho mỗi tập dữ liệu, bao gồm tiêu đề, mô tả, đơn vị quản lý dữ liệu, chủ đề, từ khóa, định dạng, ngôn ngữ, ngày tạo, ngày cập nhật, quyền truy cập, giấy phép sử dụng, cũng như liên kết tới dữ liệu gốc hoặc dữ liệu mở khác. Với metadata đầy đủ, người dùng dễ dàng nắm bắt nội dung, phạm vi, nguồn gốc và điều kiện sử dụng của dữ liệu, đồng thời việc tìm kiếm và lọc dataset cũng trở nên thuận tiện hơn.

Dữ liệu mở khi được công bố phải kèm theo các thông tin đặc tả được thể hiện trong tiêu chuẩn này. Thông tin đặc tả cung cấp thông tin sơ bộ về dữ liệu mở trước khi người dùng khai thác dữ liệu chính thức.

Bên cạnh đó, TCVN 14171:2024 chuẩn hóa cấu trúc dữ liệu để lưu trữ metadata, giúp các hệ thống cổng dữ liệu dễ dàng thiết kế cơ sở dữ liệu tương thích. Khi cần kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các cổng, việc trao đổi metadata trở nên trơn tru, giảm thiểu lỗi, hiểu nhầm và mất dữ liệu. Tiêu chuẩn còn hỗ trợ việc kết nối thông tin về dataset giữa nhiều cổng dữ liệu, tạo nên hệ sinh thái dữ liệu mở liên thông, giúp người dùng và các ứng dụng dễ dàng truy cập, tổng hợp và phân tích dữ liệu từ nhiều nguồn.

Khi một dataset được công bố theo chuẩn DCAT‑VN, công chúng, doanh nghiệp hay nhà nghiên cứu có thể biết chính xác ai là người quản lý dữ liệu, cách thức truy cập, giấy phép sử dụng và định dạng dữ liệu. Điều này không chỉ đảm bảo minh bạch mà còn giúp cơ quan quản lý dễ dàng kiểm soát việc công bố, bảo đảm dữ liệu hợp pháp, rõ ràng và dễ khai thác.

Việc công bố TCVN 14171:2024 là bước tiến quan trọng trong lộ trình “chính phủ số” và dữ liệu mở tại Việt Nam, hướng tới quản lý minh bạch và hiệu quả. Khi được áp dụng rộng rãi, tiêu chuẩn này sẽ giúp các cơ quan, tổ chức công bố dữ liệu theo cách thống nhất, dễ tìm kiếm, dễ chia sẻ và tái sử dụng, góp phần xây dựng hạ tầng dữ liệu thông suốt, tin cậy, thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển kinh tế - xã hội.

An Dương