TCVN 14203:2024 yêu cầu mẫu tiêu bản côn trùng: Bước tiến quan trọng nâng cao chất lượng nghiên cứu

Côn trùng là một trong những đối tượng nghiên cứu quan trọng trong lĩnh vực sinh học, y học, nông nghiệp và bảo tồn môi trường. Việc nghiên cứu, phân loại, lưu giữ côn trùng phục vụ nhiều mục đích khác nhau, từ điều tra dịch tễ học, giám sát dịch bệnh, đánh giá đa dạng sinh học đến đào tạo và nghiên cứu khoa học cơ bản.

Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy công tác chuẩn bị và lưu trữ mẫu côn trùng tại nhiều cơ sở nghiên cứu vẫn còn bất cập. Một số vấn đề thường gặp gồm mẫu vật không được bảo quản đúng cách, tiêu bản bị hỏng hoặc biến dạng, ghi nhãn không đầy đủ, thiếu thông tin về nguồn gốc và điều kiện thu thập. Những thiếu sót này dẫn đến khó khăn trong việc nghiên cứu chính xác, làm giảm giá trị khoa học của mẫu và ảnh hưởng đến công tác quản lý nguồn gen côn trùng.

Trong bối cảnh đó, việc chuẩn hóa mẫu tiêu bản côn trùng trở thành nhu cầu cấp bách nhằm bảo đảm chất lượng nghiên cứu, tính khoa học và khả năng lưu trữ lâu dài. Đáp ứng nhu cầu này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14203:2024 – Mẫu tiêu bản côn trùng, các yêu cầu, dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế, nhằm hướng dẫn cơ sở nghiên cứu, bảo tàng, phòng thí nghiệm và các tổ chức liên quan trong việc thu thập, chế tạo, bảo quản và quản lý mẫu côn trùng.

Bảo quản và lưu trữ tiêu bản theo tiêu chuẩn là phần không thể thiếu để duy trì chất lượng và tuổi thọ mẫu. (Ảnh minh họa)

TCVN 14203:2024 đưa ra những yêu cầu cụ thể về thu thập mẫu côn trùng. Các tiêu bản phải được thu thập theo quy trình khoa học, ghi chép đầy đủ thông tin bao gồm ngày giờ, địa điểm, điều kiện môi trường và phương pháp thu thập. Việc ghi nhãn và lưu giữ dữ liệu liên quan là bắt buộc, nhằm đảm bảo tính truy xuất nguồn gốc, phục vụ cho nghiên cứu phân loại và so sánh dữ liệu giữa các cơ sở khác nhau.

Chế tạo tiêu bản côn trùng là bước quan trọng tiếp theo được tiêu chuẩn hóa chặt chẽ. Tiêu chuẩn quy định các loại tiêu bản như tiêu bản ghim, tiêu bản trong dung dịch bảo quản, tiêu bản khô hoặc tiêu bản trong nhựa, tùy theo mục đích nghiên cứu. Quy trình chế tạo phải bảo đảm mẫu giữ được hình thái nguyên vẹn, tránh biến dạng hoặc hư hỏng cấu trúc, đặc biệt các bộ phận quan trọng để phân loại. Việc ghim, cố định và bảo quản mẫu phải tuân thủ các kỹ thuật khoa học đã được chứng minh, bao gồm sử dụng pin, hộp bảo quản chống ẩm, vật liệu chống mối mọt và cách sắp xếp mẫu phù hợp để tránh va đập.

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn TCVN 14203:2024 nhấn mạnh yêu cầu về ghi nhãn và dữ liệu kèm theo tiêu bản. Mỗi mẫu phải có nhãn chứa thông tin đầy đủ về tên loài, nơi và thời gian thu thập, người thu thập, phương pháp bảo quản, cũng như mã số tiêu bản để truy xuất dữ liệu. Việc số hóa thông tin tiêu bản được khuyến khích, giúp tạo cơ sở dữ liệu phục vụ nghiên cứu, chia sẻ thông tin và quản lý lâu dài.

Bảo quản và lưu trữ tiêu bản là phần không thể thiếu để duy trì chất lượng và tuổi thọ mẫu. Tiêu chuẩn quy định điều kiện môi trường, bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và cách bảo vệ chống côn trùng gây hại. Các phòng lưu trữ phải được kiểm soát định kỳ, tránh các tác nhân có thể làm hỏng tiêu bản như nấm mốc, mối mọt hay va đập cơ học. Hệ thống lưu trữ cũng phải đảm bảo khả năng truy xuất nhanh chóng khi cần sử dụng cho nghiên cứu hoặc giám sát khoa học.

TCVN 14203:2024 cũng đưa ra yêu cầu về an toàn lao động và phòng ngừa rủi ro trong quá trình xử lý tiêu bản. Việc sử dụng hóa chất bảo quản, dung dịch cồn hoặc các chất diệt khuẩn phải tuân thủ quy định về an toàn lao động, bảo vệ người thao tác và môi trường xung quanh. Đây là điểm quan trọng nhằm đảm bảo hoạt động nghiên cứu vừa hiệu quả vừa an toàn.

Ngoài ra, tiêu chuẩn còn khuyến khích các cơ sở nghiên cứu áp dụng công nghệ số và cơ sở dữ liệu điện tử trong quản lý tiêu bản. Việc số hóa thông tin, tạo bản đồ số về nguồn gốc mẫu, kết nối dữ liệu giữa các bảo tàng và phòng thí nghiệm sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng mẫu, hỗ trợ nghiên cứu phân loại, giám sát dịch bệnh và bảo tồn đa dạng sinh học.

Tóm lại, TCVN 14203:2024 xây dựng khuôn khổ toàn diện cho việc thu thập, chế tạo, bảo quản và quản lý mẫu tiêu bản côn trùng. Khi được triển khai đồng bộ, tiêu chuẩn này không chỉ nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học, mà còn đảm bảo tính minh bạch, khả năng truy xuất và bảo vệ giá trị khoa học lâu dài của mẫu. Đây là cơ sở quan trọng để Việt Nam phát triển nghiên cứu côn trùng, hỗ trợ quản lý dịch hại, bảo tồn đa dạng sinh học và kết nối với các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực này.

An Dương