TCVN 14210:2024 kỹ thuật chuồng nuôi linh trưởng

Linh trưởng là nhóm động vật hoang dã có mức độ tiến hóa cao, cấu trúc xã hội phức tạp và khả năng thích nghi linh hoạt với môi trường sống. Tại Việt Nam, linh trưởng không chỉ có giá trị lớn về đa dạng sinh học mà còn giữ vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn, cứu hộ, nghiên cứu khoa học và giáo dục. Tuy nhiên, thực tế cho thấy điều kiện chuồng nuôi linh trưởng ở nhiều cơ sở hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, thiếu tính thống nhất và chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về phúc lợi động vật cũng như an toàn cho con người.

Ở không ít vườn thú, trung tâm cứu hộ, cơ sở nghiên cứu hoặc nuôi giữ tạm thời, chuồng nuôi linh trưởng được thiết kế theo điều kiện sẵn có, dựa nhiều vào kinh nghiệm hoặc tham khảo rời rạc từ các mô hình nước ngoài. Diện tích chuồng nuôi, vật liệu xây dựng, điều kiện ánh sáng, thông gió, vệ sinh hay bố trí không gian sinh hoạt chưa thực sự phù hợp với tập tính tự nhiên của từng loài. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của linh trưởng, mà còn làm giảm hiệu quả bảo tồn, nghiên cứu, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn sinh học và an toàn cho người chăm sóc.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó, Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14210:2024 – Chuồng nuôi các loài linh trưởng – Yêu cầu kỹ thuật được ban hành nhằm tạo ra khung kỹ thuật thống nhất cho việc thiết kế, xây dựng, cải tạo và quản lý chuồng nuôi linh trưởng. Tiêu chuẩn hướng tới mục tiêu vừa đảm bảo điều kiện sống phù hợp với đặc điểm sinh học và tập tính của linh trưởng, vừa đáp ứng yêu cầu quản lý, chăm sóc, nghiên cứu và bảo đảm an toàn.

TCVN 14210:2024 tiếp cận chuồng nuôi linh trưởng không đơn thuần là không gian nhốt giữ, mà là môi trường sống nhân tạo cần mô phỏng ở mức độ phù hợp điều kiện tự nhiên của loài. Theo đó, tiêu chuẩn đưa ra các yêu cầu kỹ thuật cơ bản về vị trí xây dựng, kết cấu chuồng nuôi, không gian sinh hoạt, điều kiện vi khí hậu và các yếu tố hỗ trợ hành vi tự nhiên của linh trưởng. Cách tiếp cận này phản ánh xu hướng hiện đại trong quản lý động vật hoang dã, đặt phúc lợi động vật làm trọng tâm.

Một nguyên tắc quan trọng của tiêu chuẩn là chuồng nuôi phải đáp ứng được nhu cầu vận động, leo trèo, giao tiếp xã hội và nghỉ ngơi của linh trưởng. Do linh trưởng có tập tính sống bầy đàn, hoạt động nhiều theo không gian ba chiều, chuồng nuôi cần được thiết kế đủ diện tích, chiều cao và có các cấu trúc như cành, giá thể, dây leo để khuyến khích hành vi tự nhiên. Việc hạn chế không gian hoặc thiết kế đơn điệu có thể gây stress, dẫn đến các hành vi bất thường và suy giảm sức khỏe.

Bên cạnh đó, TCVN 14210:2024 đặt ra yêu cầu rõ ràng về vật liệu và kết cấu chuồng nuôi. Vật liệu sử dụng phải đảm bảo độ bền, an toàn, không gây độc hại, đồng thời thuận lợi cho việc vệ sinh, khử trùng. Kết cấu chuồng phải đủ chắc chắn để ngăn chặn việc linh trưởng thoát ra ngoài, đồng thời đảm bảo an toàn cho người chăm sóc, khách tham quan và môi trường xung quanh. Đây là yêu cầu đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nguy cơ lây truyền bệnh từ động vật sang người ngày càng được quan tâm.

Tiêu chuẩn cũng nhấn mạnh điều kiện vi khí hậu trong chuồng nuôi, bao gồm ánh sáng, thông gió, nhiệt độ và độ ẩm. Các yếu tố này cần phù hợp với đặc điểm sinh thái của từng loài linh trưởng, tránh tạo ra môi trường quá nóng, quá ẩm hoặc thiếu ánh sáng tự nhiên. Việc kiểm soát tốt vi khí hậu không chỉ giúp phòng ngừa bệnh tật mà còn góp phần nâng cao chất lượng sống và tuổi thọ của cá thể nuôi giữ.

Một nội dung quan trọng khác của TCVN 14210:2024 là yêu cầu về vệ sinh môi trường và quản lý chất thải. Chuồng nuôi phải được thiết kế thuận tiện cho việc thu gom, xử lý chất thải, hạn chế mùi hôi và nguy cơ ô nhiễm. Đồng thời, tiêu chuẩn yêu cầu bố trí khu vực cách ly khi cần thiết, phục vụ công tác chăm sóc y tế, theo dõi sức khỏe và phòng chống dịch bệnh trong quần thể linh trưởng nuôi giữ.

Không chỉ tập trung vào khía cạnh kỹ thuật xây dựng, tiêu chuẩn còn thể hiện rõ quan điểm hài hòa giữa phúc lợi động vật và yêu cầu quản lý. Chuồng nuôi cần tạo điều kiện thuận lợi cho việc quan sát, chăm sóc, cho ăn và can thiệp thú y khi cần, nhưng không làm xáo trộn quá mức đời sống của linh trưởng. Điều này đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng trong bố trí không gian và các hạng mục phụ trợ.

Việc ban hành và áp dụng TCVN 14210:2024 được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Đối với các cơ sở bảo tồn, cứu hộ và nghiên cứu, tiêu chuẩn là căn cứ quan trọng để nâng cấp, cải tạo hệ thống chuồng nuôi theo hướng khoa học và nhân văn hơn. Đối với cơ quan quản lý, tiêu chuẩn góp phần thống nhất công tác kiểm tra, giám sát, đảm bảo các cơ sở nuôi giữ linh trưởng tuân thủ yêu cầu kỹ thuật và pháp luật. Xa hơn, tiêu chuẩn góp phần nâng cao hình ảnh và uy tín của Việt Nam trong công tác bảo tồn động vật hoang dã và đa dạng sinh học.

An Dương