TCVN 14461:2025 – Chuẩn hóa xây dựng phương pháp thử từ lựa chọn chất

Cùng với quá trình hội nhập sâu rộng của nền kinh tế, yêu cầu đối với kết quả thử nghiệm, đo lường và đánh giá sự phù hợp ngày càng trở nên khắt khe. Không chỉ phục vụ quản lý chất lượng nội bộ, dữ liệu thử nghiệm còn là căn cứ quan trọng trong chứng nhận hợp quy, đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật của thị trường xuất khẩu và giải quyết tranh chấp thương mại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc xây dựng phương pháp thử tại nhiều phòng thử nghiệm và cơ sở nghiên cứu ở Việt Nam vẫn còn thiếu đồng bộ, chưa dựa trên một khung hướng dẫn thống nhất và mang tính hệ thống.

Một trong những hạn chế phổ biến là phương pháp thử được phát triển chủ yếu dựa trên kinh nghiệm thực hành, trong khi các yếu tố nền tảng như lựa chọn chất chuẩn, chất đại diện hoặc vật liệu tham chiếu chưa được xem xét đầy đủ. Không ít trường hợp chất được sử dụng không thực sự phù hợp với mục đích thử nghiệm, thiếu thông tin về độ ổn định, độ tinh khiết hoặc khả năng truy xuất nguồn gốc. Điều này tiềm ẩn rủi ro sai lệch kết quả, làm giảm độ tin cậy của phép thử và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thừa nhận lẫn nhau giữa các phòng thử nghiệm.

Trong bối cảnh đó, việc ban hành Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14461:2025 – Xây dựng phương pháp thử – Hướng dẫn lựa chọn chất, chấp nhận tiêu chuẩn quốc tế IEC/TR 62936:2016, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Tiêu chuẩn đóng vai trò như một tài liệu định hướng, giúp các tổ chức thử nghiệm tiếp cận việc xây dựng và hoàn thiện phương pháp thử trên cơ sở khoa học, có kiểm soát và phù hợp với thông lệ quốc tế.

TCVN 14461:2025 nhấn mạnh rằng lựa chọn chất là một khâu then chốt trong toàn bộ quá trình xây dựng phương pháp thử. Chất ở đây có thể là chất chuẩn, chất tham chiếu hoặc các chất được sử dụng để đánh giá hiệu năng phương pháp. Việc lựa chọn không chỉ đơn thuần dựa trên sự sẵn có mà cần xuất phát từ mục đích sử dụng cụ thể của phương pháp thử, như hiệu chuẩn, kiểm soát chất lượng, xác nhận phương pháp hay đánh giá năng lực phòng thử nghiệm. Chỉ khi xác định rõ mục tiêu, việc lựa chọn chất mới thực sự phát huy vai trò hỗ trợ bảo đảm độ chính xác và độ tin cậy của kết quả.

Một nguyên tắc quan trọng được tiêu chuẩn đề cập là tính phù hợp và tính đại diện của chất so với mẫu thử thực tế. Chất được lựa chọn cần có đặc tính hóa học, vật lý hoặc sinh học gần với mẫu, nhằm phản ánh đúng hành vi của mẫu trong điều kiện thử nghiệm. Việc sử dụng các chất không tương thích có thể dẫn đến đánh giá sai hiệu năng phương pháp, đặc biệt trong các phép thử phức tạp hoặc có nền mẫu đa dạng.

Bên cạnh đó, TCVN 14461:2025 đặt ra yêu cầu rõ ràng về độ tinh khiết, độ ổn định và thông tin kỹ thuật của chất. Các đặc tính này cần được xác định, kiểm soát và ghi nhận đầy đủ trong quá trình xây dựng phương pháp thử. Khả năng truy xuất nguồn gốc, khi cần thiết, cũng được coi là yếu tố quan trọng nhằm bảo đảm tính minh bạch và sự thừa nhận của kết quả thử nghiệm trong bối cảnh hội nhập.

Tiêu chuẩn cũng khuyến nghị các tổ chức thử nghiệm tiến hành đánh giá rủi ro trong quá trình lựa chọn chất. Các rủi ro có thể phát sinh từ sự phân hủy của chất, tương tác không mong muốn với thiết bị hoặc ảnh hưởng của điều kiện môi trường thử nghiệm. Việc nhận diện và kiểm soát các yếu tố này ngay từ giai đoạn thiết kế phương pháp giúp giảm thiểu sai sót và nâng cao độ tin cậy của phép thử.

Một điểm đáng chú ý khác của TCVN 14461:2025 là cách tiếp cận cân bằng giữa yêu cầu kỹ thuật và tính khả thi. Tiêu chuẩn khuyến khích lựa chọn các chất đáp ứng mục tiêu thử nghiệm mà vẫn phù hợp với nguồn lực của tổ chức, tránh việc áp dụng máy móc các giải pháp quá phức tạp hoặc tốn kém không cần thiết. Cách tiếp cận này giúp tiêu chuẩn dễ dàng được áp dụng rộng rãi trong thực tiễn, đặc biệt tại các phòng thử nghiệm vừa và nhỏ.

Có thể thấy, TCVN 14461:2025 không chỉ là tài liệu kỹ thuật đơn thuần mà còn là công cụ hỗ trợ nâng cao năng lực xây dựng phương pháp thử tại Việt Nam. Việc áp dụng tiêu chuẩn này góp phần chuẩn hóa cách tiếp cận, nâng cao độ tin cậy của kết quả thử nghiệm và tăng cường khả năng thừa nhận lẫn nhau trong nước và quốc tế. Trong bối cảnh yêu cầu về chất lượng, minh bạch và truy xuất ngày càng cao, TCVN 14461:2025 được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng quan trọng cho hoạt động thử nghiệm và đánh giá sự phù hợp trong thời gian tới.

An Dương