TCVN 14463:2025 về thuật ngữ môi trường đối với sản phẩm hệ thống điện và điện tử

Trong thời đại công nghệ số và sản xuất công nghiệp, đặc biệt đối với thiết bị điện và điện tử Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn về môi trường và sức khỏe cộng đồng. Những sản phẩm điện‑điện tử (từ thiết bị gia dụng, điện tử tiêu dùng đến linh kiện công nghiệp và hệ thống điện tử) khi hết vòng đời hoặc bị loại bỏ không đúng cách đang trở thành một trong những nguồn thải lớn nhất, còn được gọi là chất thải điện và điện tử.

Trong đó, các linh kiện, bo mạch, pin, vỏ sản phẩm chứa nhiều chất nguy hại như chì (Pb), thủy ngân (Hg), cadmi (Cd), hợp chất brom hóa hay pha‑thala­te… Khi thiết bị bị vứt bỏ, tháo rời, tái chế sơ sài hoặc nhập khẩu không kiểm soát, những chất này có thể phát tán ra môi trường, thậm chí xâm nhập vào chuỗi thực phẩm và ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe người dân.

Tại Việt Nam, sản lượng nhập khẩu và tiêu thụ thiết bị điện‑điện tử tăng rất nhanh. Sự phát triển mạnh mẽ của công nghiệp sản xuất linh kiện, thiết bị xuất khẩu cũng kéo theo khối lượng lớn sản phẩm khi hết thời gian sử dụng. Tuy nhiên, công tác quản lý môi trường đối với sản phẩm và hệ thống điện và điện tử chưa thực sự đồng bộ.

Một trong những khó khăn là thiếu chuẩn hóa thuật ngữ chuyên ngành về môi trường điện‑điện tử: nhiều doanh nghiệp, cơ quan quản lý, tổ chức thử nghiệm và tái chế vẫn chưa sử dụng chung “ngôn ngữ kỹ thuật” để mô tả các khái niệm như “vòng đời sản phẩm”, “vật liệu nguy hại”, “chu trình tái chế”, “hiệu quả nguyên liệu”, “chu trình sử dụng lại”, “xuất xứ linh kiện”, “xử lý cuối vòng đời”, … Khi thuật ngữ không thống nhất, việc xây dựng tiêu chuẩn, áp dụng quy chuẩn kỹ thuật và giám sát môi trường gặp rất nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí không nhỏ để tuân thủ các quy định liên quan tới môi trường kỹ thuật điện và điện tử. Việc thử nghiệm, kiểm định, đo lường thành phần nguy hại và báo cáo theo nhiều quy định khác nhau dẫn đến tăng chi phí và giảm khả năng cạnh tranh. Khi sản phẩm bị đánh giá theo cách hiểu khác nhau hoặc dùng thuật ngữ không rõ ràng, doanh nghiệp có thể gặp rủi ro bị loại khỏi thị trường hoặc bị thu hồi. 

Ngoài ra, việc tái chế và xử lý cuối vòng đời sản phẩm điện và điện tử còn đang bị bỏ ngỏ. Nhiều sản phẩm khi thải bỏ lại bị “chảy” vào các kênh tái chế không chuẩn, gây phát tán chất độc ra môi trường và làm lãng phí tài nguyên. Hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn về môi trường đối với thiết bị điện và điện tử đang được rà soát và cập nhật, nhưng chưa có một bảng thuật ngữ chuyên ngành thống nhất để làm nền tảng cho các tiêu chuẩn và quy chuẩn chuyên sâu. Chính vì vậy, khoảng trống về ngôn ngữ kỹ thuật môi trường điện‑điện tử trở thành “nút thắt” trong việc quản lý sản phẩm, hệ thống và chu trình môi trường.

Trước thực trạng này, việc xây dựng một bảng chú giải thuật ngữ chuyên ngành về môi trường đối với sản phẩm và hệ thống điện và điện tử trở nên cấp thiết giúp doanh nghiệp và tổ chức kiểm định hiểu đúng yêu cầu; giúp cơ quan quản lý đánh giá thống nhất; giúp người tiêu dùng tiếp cận thông tin minh bạch; và góp phần giảm chi phí tuân thủ. Việc có một “ngôn ngữ chung” sẽ tạo tiền đề vững chắc để các tiêu chuẩn kỹ thuật môi trường khác được xây dựng, áp dụng và thực thi hiệu quả hơn.

Trên cơ sở đó, Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14463:2025 – Tiêu chuẩn hóa môi trường đối với các sản phẩm và hệ thống điện và điện tử – Bảng chú giải thuật ngữ được ban hành cung cấp một tài liệu tham chiếu thiết yếu cho doanh nghiệp, tổ chức thử nghiệm, cơ quan quản lý và các bên liên quan trong lĩnh vực sản phẩm và hệ thống điện-điện tử có liên quan tới môi trường.

Tiêu chuẩn áp dụng cho các sản phẩm và hệ thống điện và điện tử bao gồm thiết bị gia dụng, thiết bị thông tin và truyền thông, linh kiện, module đến các bộ phận kèm theo đặc biệt quan tâm tới môi trường như vòng đời sản phẩm, phát thải, vật liệu nguy hại, tái chế, sử dụng lại, xử lý cuối vòng đời. Mục đích chính là thống nhất thuật ngữ, định nghĩa chuyên ngành để các bên có nền tảng rõ ràng khi xây dựng tiêu chuẩn, kiểm định, đánh giá môi trường sản phẩm và hệ thống.

Việc áp dụng TCVN 14463:2025 có ý nghĩa thiết thực, doanh nghiệp khi hiểu và áp dụng đúng thuật ngữ sẽ giảm rủi ro hiểu sai, giảm chi phí thử nghiệm và kiểm định vì làm việc theo cùng “ngôn ngữ kỹ thuật”; cơ quan quản lý có cơ sở để kiểm tra, đánh giá sản phẩm và hệ thống môi trường một cách thống nhất; người tiêu dùng và xã hội sẽ tiếp cận thông tin minh bạch hơn về sản phẩm điện và điện tử thân thiện môi trường. Tiêu chuẩn cũng góp phần hỗ trợ quá trình tái chế và xử lý sản phẩm cuối vòng đời một cách có hệ thống, giảm tác động môi trường. Khi được triển khai rộng rãi và đồng bộ, tiêu chuẩn này sẽ tạo nền tảng để ngành công nghiệp điện‑điện tử phát triển bền vững, thân thiện môi trường và hội nhập quốc tế hơn.

An Dương