TCVN 9188:2024 về amiăng trắng dành cho các ngành công nghiệp

Trong nhiều năm, amiăng trắng (chrysotile) vẫn là vật liệu quan trọng trong các ngành như sản xuất tấm fibro-xi măng, vật liệu ma sát, cách nhiệt hay nhựa kỹ thuật. Nhờ đặc tính bền, cách nhiệt tốt, chịu kiềm và khó bị phân hủy, amiăng trắng được sử dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, dù mang lại lợi ích về mặt kỹ thuật, vật liệu dạng sợi này lại có thể phát tán bụi trong quá trình khai thác, vận chuyển và sử dụng. Những sợi nhỏ có khả năng xâm nhập sâu vào hệ hô hấp, nếu không được kiểm soát đúng cách, có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động.

Thực tế sản xuất trong nhiều năm cho thấy tình trạng quản lý amiăng trắng không đồng đều giữa các cơ sở: khâu phân loại còn thủ công, tiêu chí đánh giá chất lượng thiếu thống nhất, đóng gói đôi khi không đảm bảo kín, và việc vận chuyển bằng phương tiện không chuyên dụng dễ phát tán sợi amiăng ra môi trường. Chính vì vậy, yêu cầu về một bộ tiêu chuẩn quốc gia hiện đại, rõ ràng và phù hợp hơn với thực tiễn là hết sức cần thiết.

TCVN 9188:2024 được ban hành nhằm thay thế phiên bản năm 2012, với nhiều cập nhật cả về nội dung kỹ thuật lẫn quy định quản lý. Tiêu chuẩn mới trước hết xác định phạm vi áp dụng rộng rãi cho amiăng trắng sử dụng trong các ngành công nghiệp khác nhau, đảm bảo mọi hoạt động liên quan đến vật liệu này đều được kiểm soát thống nhất.

Việc đảm bảo sản phẩm amiăng trắng đạt chất lượng theo tiêu chuẩn giúp nâng cao tính minh bạch. Ảnh minh họa

Một điểm tiến bộ nổi bật của tiêu chuẩn mới là hệ thống thuật ngữ được chuẩn hóa. Với 14 khái niệm được định nghĩa rõ ràng như “sợi có thể hít vào”, “mẫu phân tích”, “bụi dưới 0,4 mm”, “khối lượng thể tích xốp” các đơn vị sản xuất, cơ quan kiểm nghiệm và nhà quản lý có chung ngôn ngữ kỹ thuật, giảm thiểu sai lệch trong kiểm tra chất lượng.

Ở phần phân loại, TCVN 9188:2024 tiếp tục duy trì việc chia amiăng trắng thành các nhóm từ 0 đến 7 (kèm nhóm 6K), nhưng quy định chi tiết hơn về tiêu chí của từng nhóm. Các nhóm từ 0 đến 6 và 6K được xác định theo phương pháp sàng khô với các cỡ mắt lưới tiêu chuẩn, giúp đánh giá chính xác tỷ lệ sợi, hạt lớn, sạn và tạp chất. Nhóm 7 lại được phân loại theo khối lượng thể tích xốp, phản ánh đặc tính vật lý đặc thù của nhóm này. Mỗi nhóm còn được chia thành nhiều mác khác nhau, cho phép doanh nghiệp lựa chọn loại phù hợp với nhu cầu sản xuất như tấm lợp, phanh – bố, hay vật liệu cách nhiệt.

Phần yêu cầu kỹ thuật là nội dung được cập nhật nhiều nhất. Tiêu chuẩn yêu cầu độ ẩm của amiăng trắng không vượt quá 3%, giúp hạn chế vón cục hoặc suy giảm chất lượng trong quá trình sản xuất. Một số chỉ tiêu mới cũng được bổ sung, như chiều dài sợi trung bình đối với nhóm 0–2 hay thành phần phân đoạn đối với nhóm 3–6K, giúp đánh giá chính xác hơn tính đồng nhất của vật liệu. Đáng chú ý, tiêu chuẩn lần này yêu cầu kiểm soát hoạt độ phóng xạ — yếu tố ít được đề cập trước đây nhưng có ý nghĩa quan trọng trong kiểm soát an toàn tổng thể. Đồng thời, chỉ tiêu “độ bền axit” đã được loại bỏ vì không còn phù hợp với phương pháp đánh giá hiện đại.

Đối với phương pháp thử nghiệm, TCVN 9188:2024 đưa ra quy trình cụ thể từ khâu lấy mẫu, chuẩn bị mẫu, sàng phân loại, xác định khối lượng từng phân đoạn đến tính toán tỷ lệ phần trăm. Việc chuẩn hóa quy trình thử đảm bảo kết quả giữa các phòng thí nghiệm không bị chênh lệch, từ đó nâng cao tính minh bạch trong kiểm soát chất lượng.

Một điểm quan trọng khác là quy định về vận chuyển, đóng gói và bảo quản. Tiêu chuẩn yêu cầu amiăng trắng phải được đóng gói kín, có ghi nhãn rõ ràng và vận chuyển bằng phương tiện phù hợp. Với trường hợp chưa đóng gói, vật liệu phải được vận chuyển bằng xe chuyên dụng có thùng kín nhằm tránh phát tán bụi. Trong khâu bảo quản, bao gói cần được đặt trên pallet trong kho khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp, dầu mỡ hay chất gây ô nhiễm. Những quy định này không chỉ bảo vệ chất lượng sản phẩm mà còn bảo vệ sức khỏe người lao động và môi trường xung quanh.

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn nhấn mạnh trách nhiệm của nhà cung cấp trong việc đảm bảo sản phẩm đạt chất lượng theo tiêu chuẩn tại thời điểm giao hàng. Điều này yêu cầu doanh nghiệp phải duy trì điều kiện vận chuyển và bảo quản phù hợp từ kho đến tay khách hàng, đồng thời tạo cơ sở pháp lý rõ ràng khi cần truy xuất nguồn gốc hay xử lý tranh chấp chất lượng.

Việc TCVN 9188:2024 được ban hành mang ý nghĩa quan trọng đối với cả doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý. Với doanh nghiệp, tiêu chuẩn giúp định hướng rõ ràng trong lựa chọn nguồn nguyên liệu, tổ chức sản xuất và kiểm soát chất lượng. Với cơ quan quản lý, đây là công cụ giúp giám sát, đánh giá và bảo đảm an toàn trong sử dụng amiăng trắng. Quan trọng hơn cả, tiêu chuẩn góp phần giảm rủi ro sức khỏe nghề nghiệp và bảo vệ môi trường.

An Dương