Thực phẩm organic – thật, giả lẫn lộn: Người tiêu dùng đang bị đánh tráo niềm tin?

Thực trạng "hữu cơ ảo" và niềm tin tiêu dùng bị lung lay

Không khó để bắt gặp trên các sàn thương mại điện tử hoặc chợ mạng tràn ngập các loại rau, củ, quả, thậm chí là gia vị, gạo hay thịt cá được dán nhãn hữu cơ với những lời quảng cáo hấp dẫn. Tuy nhiên, phần lớn trong số đó lại không có giấy tờ chứng nhận hoặc sử dụng chứng nhận không rõ nguồn gốc. Thậm chí, có trường hợp lợi dụng hình ảnh các bộ chứng chỉ quốc tế để “đánh lừa” người tiêu dùng, trong khi sản phẩm hoàn toàn không trải qua quy trình đánh giá nào.

Theo báo cáo ngành hàng, năm 2023, thị trường thực phẩm hữu cơ Việt Nam đạt quy mô khoảng 100 triệu USD, tăng 20% so với năm 2020. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy nhu cầu tiêu dùng xanh, an toàn ngày càng cao. Nhưng cùng với sự tăng trưởng đó, tình trạng gian lận trong gắn nhãn hữu cơ cũng trở nên phức tạp hơn.

Khảo sát gần đây cho thấy gần 70% người tiêu dùng tại các đô thị lớn không biết cách phân biệt đâu là chứng nhận hữu cơ thật, đâu là giả. Sự thiếu hiểu biết này vô tình trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho những sản phẩm mạo danh hữu cơ tung hoành, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của những nhà sản xuất chân chính.

Hệ thống giám sát và hậu kiểm hiện nay còn lỏng lẻo, nhiều tổ chức vừa làm tư vấn, vừa làm đánh giá, vừa cấp chứng nhận, tạo nên sự chồng chéo và tiềm ẩn xung đột lợi ích. Trong khi đó, người tiêu dùng vốn kỳ vọng vào sự an toàn và minh bạch thì lại rơi vào vòng xoáy hoang mang khi không biết sản phẩm mình mua có thực sự hữu cơ hay chỉ là “chiếc áo khoác xanh” bên ngoài.

Nhãn hữu cơ tràn lan trên thị trường, thật – giả khó phân biệt. (Ảnh minh họa).

Giải pháp cần thiết: Minh bạch, giám sát và pháp lý chặt chẽ

Để lấy lại niềm tin của người tiêu dùng và bảo vệ sự phát triển lành mạnh của ngành thực phẩm hữu cơ, các giải pháp đồng bộ và thực chất cần được triển khai.

Thứ nhất, cần xây dựng một cơ sở dữ liệu quốc gia về chứng nhận hữu cơ. Hệ thống này phải công khai mã số chứng nhận, tổ chức cấp chứng nhận và thời hạn hiệu lực để mọi cá nhân, tổ chức có thể dễ dàng tra cứu và đối chiếu. Đây sẽ là công cụ quan trọng giúp hạn chế tình trạng “giấy chứng nhận ảo”.

Thứ hai, cần tăng cường hậu kiểm định kỳ, đồng thời xử lý nghiêm minh những trường hợp gian lận. Việc kiểm tra chỉ dựa trên giấy tờ nộp hồ sơ là chưa đủ, mà cần thực hiện giám sát tận nơi, từ vùng trồng, trang trại cho đến khâu chế biến và lưu thông.

Thứ ba, phải tách bạch rõ ràng giữa các vai trò: tư vấn, đánh giá và chứng nhận. Một tổ chức không thể đồng thời đảm nhận cả ba chức năng, bởi điều này vừa làm giảm tính khách quan, vừa dễ dẫn tới tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”.

Bên cạnh đó, các sàn thương mại điện tử – nơi tiêu thụ lượng lớn nông sản hữu cơ hiện nay – cũng cần nâng cấp quy trình kiểm duyệt, chỉ cho phép những sản phẩm có giấy tờ hợp lệ được dán nhãn “organic”. Đồng thời, cần khuyến khích ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc qua mã QR, giúp người tiêu dùng kiểm tra được toàn bộ hành trình của sản phẩm.

Cuối cùng, vai trò của người tiêu dùng cũng hết sức quan trọng. Mỗi cá nhân cần trang bị kiến thức để nhận biết các chứng nhận hữu cơ quốc tế như USDA, EU, JAS hay hệ thống PGS tại Việt Nam. Thay vì tin hoàn toàn vào quảng cáo, người mua nên ưu tiên chọn sản phẩm từ các thương hiệu uy tín, có vùng trồng minh bạch và thông tin kiểm chứng rõ ràng.

Thực phẩm hữu cơ là xu hướng tất yếu của một xã hội phát triển bền vững, nhưng nếu không kiểm soát chặt chẽ, “hữu cơ ảo” sẽ làm mất đi giá trị cốt lõi và đánh cắp niềm tin người tiêu dùng. Bài toán này đòi hỏi sự vào cuộc của Nhà nước, doanh nghiệp, sàn thương mại điện tử và chính người tiêu dùng để thị trường hữu cơ Việt Nam có thể phát triển đúng hướng, minh bạch và công bằng.

Thanh Hiền