Tiêu chuẩn ASC mới: Rào cản hay cơ hội cho thủy sản Việt Nam?

Hội đồng Quản lý Nuôi trồng Thủy sản (ASC) được ví như "tấm vé vàng" giúp sản phẩm thủy sản Việt Nam thâm nhập vào các thị trường xuất khẩu trọng điểm. Tuy nhiên, các tiêu chuẩn mới nhất của tổ chức này đang vấp phải sự phản ứng mạnh mẽ từ cộng đồng doanh nghiệp trong nước. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), nhiều doanh nghiệp đã than phiền về sự thiếu phù hợp của bộ tiêu chuẩn mới đối với thực tiễn sản xuất tại Việt Nam.

Một trong những nguyên nhân chính được cho là bởi nhiều quy định dường như chưa phù hợp với thực tế sản xuất. Từ chi phí tăng cao cho chứng nhận đến các yêu cầu kỹ thuật khắt khe, tiêu chuẩn này không chỉ là rào cản mà còn là phép thử buộc ngành phải đổi mới để giữ vững vị thế trên thị trường quốc tế.

Chứng nhận ASC hiện nằm trong nhóm ba chứng nhận quan trọng nhất mà các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam hướng đến, bên cạnh GlobalG.A.P và BAP, vì đây được xem là “tấm vé” để tiến vào các thị trường khó tính như EU, Canada và Nhật Bản, cũng như góp phần nâng cao uy tín và sự tin tưởng của người tiêu dùng. Mặc dù Việt Nam đã dẫn đầu thế giới về số lượng trại nuôi đạt chuẩn ASC chiếm khoảng 44% tổng số trại tôm và 100% trại cá tra. Sự xuất hiện của các quy định mới từ ASC đang đặt ra những thách thức không nhỏ đối với các đơn vị trong ngành.

Bộ tiêu chuẩn ASC phiên bản mới đang khiến nhiều doanh nghiệp thủy sản trong nước loay hoay ứng phó.

Theo bà Trần Hoàng Yến, Phó Trưởng Văn phòng đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), doanh nghiệp đang phản ánh nhiều điểm không phù hợp với điều kiện thực tế trong nước, từ nhà máy thức ăn cho đến trang trại và chuỗi hành trình sản phẩm. Một trong những mâu thuẫn đáng chú ý là các quy định về kháng sinh và an sinh động vật: một số loại kháng sinh được EU cho phép lại bị ASC cấm, trong khi Chloramphenicol bị cấm ở Mỹ, EU và Nhật Bản lại được ASC chấp nhận.

Ngoài ra, việc loại trừ hoàn toàn kháng sinh nhằm chữa trị khi tôm bệnh bị xem là vi phạm nguyên tắc an sinh động vật, gây đau đớn kéo dài cho vật nuôi, khiến doanh nghiệp lúng túng trong áp dụng tiêu chuẩn.

Một vấn đề khác phát sinh từ quy trình kiểm tra kháng sinh trên vỏ tôm, khi nhiều trại quảng canh bị đánh giá sai do tồn dư kháng sinh nguồn gốc môi trường hoặc từ tôm hoang dã. Doanh nghiệp kiến nghị nên chỉ kiểm tra tồn dư trong thịt tôm và hài hòa tiêu chuẩn với EU và BAP nhằm đảm bảo tính công bằng và thực tế.

Về truy xuất nguồn gốc (CoC), doanh nghiệp lo ngại nguy cơ rò rỉ dữ liệu sản lượng, lượng giống thả hay tồn kho dữ liệu có thể bị lợi dụng để ép giá hoặc đối thủ cạnh tranh tận dụng. Họ cũng phản ánh hệ thống khai báo còn thiếu tiện lợi, dễ sai sót do phải nhập lại nhiều lần. VASEP đề xuất ASC cần cải thiện quy trình bảo mật, điều chỉnh tần suất khai báo và phát triển hệ thống thân thiện hơn theo chuỗi.

Các quy định về môi trường và hạ tầng cũng đang trở thành điểm tranh cãi. Yêu cầu về vùng nuôi tôm cách biển 100 m hay nuôi cá cách sông 15 m khiến diện tích đất quy hoạch bị lãng phí trong khi chi phí đất tăng cao. Doanh nghiệp đề xuất nên chấp nhận các biện pháp phòng xâm thực như trồng cây chắn sóng để tối ưu hóa sử dụng đất.

Tương tự, quy định kiểm soát độ mặn ở giếng cách vùng nuôi 25 m hoặc đo mực nước ngầm giếng sâu bị cho là tốn kém và không khả thi, chỉ nên áp dụng tại vùng thiếu nước. Về quản lý rác thải, yêu cầu “sạch tuyệt đối” ở vùng ven biển gặp khó do thủy triều liên tục cuốn theo rác, trong khi việc xếp bao bì hóa chất không độc hại vào nhóm rác nguy hại không phù hợp với luật Việt Nam, vốn cho phép tái chế. VASEP kiến nghị cần linh hoạt hơn, sao cho vừa thân thiện môi trường vừa tiết kiệm chi phí.

Về tính minh bạch trong hiệu lực chứng nhận, nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng thông báo đình chỉ đến sau thời điểm bị treo chứng nhận, khiến họ thiệt hại cả về kinh tế lẫn uy tín. VASEP đề nghị cần quy định rõ ràng hạn hiệu chứng nhận, quy trình cấp lại và loại bỏ quy định hồi tố. Ngoài ra, yêu cầu đánh giá từng loài riêng lẻ ở vùng nuôi đa loài cũng gây phức tạp và tốn kém.

Trước các phản ánh, ông Koji Yamamoto - Tổng Giám đốc ASC tại Nhật Bản phụ trách khu vực Đông Nam Á, khẳng định ASC luôn lắng nghe và có cơ chế “yêu cầu điều chỉnh” (variance request) để xử lý các tình huống đặc thù. Về kháng sinh, ASC mong muốn phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp và VASEP. Với những lô hàng sử dụng kháng sinh, trang trại vẫn giữ chứng nhận, nhưng lô hàng đó sẽ không được phép dán nhãn ASC khi xuất khẩu.

Liên quan đến tiêu chuẩn thức ăn, ông Yamamoto cho biết từ tháng 10 năm nay, quy định mới yêu cầu các nhà máy thức ăn phải đạt chuẩn ASC mới được sử dụng trong chuỗi nuôi. Ông kêu gọi doanh nghiệp sớm chia sẻ khó khăn để ASC cùng tìm giải pháp phù hợp.

VASEP cam kết sẽ đồng hành với doanh nghiệp và ASC trong việc điều chỉnh các quy định phù hợp với thực tế Việt Nam và hài hòa với thực tế quốc tế. Với các cải tiến từ ASC và sự chủ động từ cộng đồng doanh nghiệp, ngành thủy sản Việt Nam hy vọng sẽ vượt qua các bất cập hiện tại, tiếp tục phát triển bền vững và giữ vững lợi thế trên thị trường toàn cầu. 

Bảo Linh