Xây dựng tiêu chuẩn tín chỉ carbon rừng - một mục tiêu hướng nhiều đích

Việt Nam đang từng bước hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia cho tín chỉ carbon rừng, một công cụ quan trọng trong chiến lược giảm phát thải khí nhà kính và phát triển rừng bền vững. Việc hình thành tiêu chuẩn này không chỉ giúp lượng hóa rõ ràng giá trị hấp thụ carbon của rừng mà còn mở ra cơ hội tham gia thị trường carbon quốc tế, thúc đẩy sinh kế cho cộng đồng địa phương và đóng góp vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Theo dự thảo tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia “Tín chỉ carbon rừng - Yêu cầu chung” do Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chủ trì xây dựng, tín chỉ carbon rừng được hiểu là tài sản có thể giao dịch, đại diện cho quyền phát thải một tấn CO₂ hoặc lượng khí nhà kính tương đương. Dự thảo nêu rõ các loại dự án có thể tạo tín chỉ, bao gồm: giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD+), trồng rừng mới (A/R), cải thiện quản lý rừng tự nhiên (IFM-N), nâng cao năng suất rừng trồng (IFM-P) và mô hình nông - lâm kết hợp (AFP). Mỗi loại dự án có đặc điểm kỹ thuật và quy trình giám sát riêng, nhằm bảo đảm tính minh bạch, không trùng lặp và phù hợp với điều kiện địa phương.

Để được cấp tín chỉ carbon, dự án phải đáp ứng hàng loạt yêu cầu nghiêm ngặt về kỹ thuật, pháp lý và môi trường. Cụ thể, dự án cần chứng minh tính “bổ sung” nghĩa là lượng phát thải giảm chỉ có thể đạt được nếu dự án được triển khai, chứ không phải do các yếu tố tự nhiên hoặc chính sách khác.

Ngoài ra, dự án phải có quyền sử dụng đất rõ ràng, không có tranh chấp, tuân thủ quy hoạch, đồng thời bảo đảm nguyên tắc bảo vệ đa dạng sinh học và phát triển rừng bền vững.

Việt Nam hiện đang hoàn thiện khung tiêu chuẩn cho thị trường carbon rừng trong nước. 

Một điểm nổi bật của dự thảo tiêu chuẩn là quy định cụ thể về hệ thống MRV (giám sát, báo cáo và xác minh). Theo đó, các chủ dự án phải thực hiện đo đạc, theo dõi trữ lượng carbon định kỳ ít nhất hai năm một lần, sử dụng phương pháp luận của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC) kết hợp với các tiêu chuẩn quốc gia như TCVN 14287:2024. Báo cáo kết quả phải được công khai, cho phép cơ quan quản lý và các bên liên quan dễ dàng kiểm chứng. Quá trình thẩm định, xác minh sẽ do các tổ chức độc lập có chứng nhận quốc tế, như ISO 14065, đảm nhiệm nhằm đảm bảo độ tin cậy của tín chỉ phát hành.

Dù khung tiêu chuẩn bước đầu đã định hình rõ ràng, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua. Một trong những rủi ro lớn là tính bổ sung thực sự của dự án, bởi nếu không kiểm soát chặt, có thể xảy ra tình trạng “tín chỉ ảo” hoặc trùng lặp giữa các chương trình khác nhau. Ngoài ra, nguy cơ phát thải ngược (reversal) khi rừng bị cháy, mất do thiên tai hoặc khai thác trái phép có thể khiến lượng carbon đã được ghi nhận bị mất đi, ảnh hưởng tới uy tín và giá trị tín chỉ. Dự thảo đề xuất thiết lập quỹ dự phòng (buffer) để bù đắp cho các rủi ro này.

Bên cạnh đó, năng lực đo đạc, kiểm kê và giám sát vẫn còn hạn chế ở nhiều địa phương. Việc triển khai MRV đòi hỏi đội ngũ kỹ thuật được đào tạo bài bản, hệ thống dữ liệu đồng bộ và ứng dụng công nghệ cao như ảnh vệ tinh, UAV hay trí tuệ nhân tạo. Ngoài ra, Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ hơn đặc biệt là quy định về quyền sở hữu tín chỉ, cơ chế giao dịch, chia sẻ lợi ích và phân bổ hạn ngạch phát thải giữa các ngành.

Việc ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho tín chỉ carbon rừng mang ý nghĩa chiến lược sâu rộng. Trước hết, đây là công cụ giúp Việt Nam thực hiện cam kết quốc tế trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, góp phần đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Thứ hai, tín chỉ carbon rừng có thể tạo nguồn thu bền vững cho các chủ rừng, nhất là hộ gia đình, cộng đồng dân cư và doanh nghiệp lâm nghiệp. Thứ ba, tiêu chuẩn này giúp Việt Nam nâng cao vị thế trên thị trường carbon toàn cầu, khi các yêu cầu về minh bạch, đo đạc và xác minh được quốc tế công nhận.

Trong tương lai, khi thị trường carbon trong nước được vận hành đầy đủ và sàn giao dịch carbon quốc gia đi vào hoạt động, tín chỉ carbon rừng sẽ là một trong những loại hàng hóa môi trường có giá trị cao. Tuy nhiên, để tiêu chuẩn thực sự phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng, cùng với đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ giám sát và dữ liệu rừng.

Việc xây dựng tiêu chuẩn tín chỉ carbon rừng không chỉ là bước tiến về kỹ thuật, mà còn là cam kết của Việt Nam trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế xanh. Nếu được triển khai hiệu quả, đây sẽ là nền tảng quan trọng giúp rừng Việt Nam trở thành “kho dự trữ carbon tự nhiên”, đóng góp tích cực cho mục tiêu phát triển bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Bảo Linh