Xu hướng gia tăng điều tra phòng vệ thương mại: Thách thức xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam

Phòng vệ thương mại gia tăng về số lượng, khắt khe hơn về cung cấp thông tin

Thương mại toàn cầu đang biến động mạnh, với xu hướng các nước tăng cường áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Điều này đặt ra thách thức lớn cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Trả lời trên báo Công Thương, ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, tính đến nay đã có 293 vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa Việt Nam, trong đó các biện pháp chống bán phá giá, chống lẩn tránh thuế, chống trợ cấp và tự vệ chiếm đa số. Riêng trong các tháng đầu năm 2025, có 16 vụ việc mới đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam từ 10 thị trường, tăng 3 vụ so với năm 2024, phản ánh xu hướng gia tăng của thương mại toàn cầu.

Ông Chu Thắng Trung nhận định, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn hơn trước hàng rào phòng vệ thương mại của các thị trường quốc tế. Trong bức tranh chung, chính sách của các nước ngày càng thiên về bảo vệ, bảo hộ ngành sản xuất trong nước, trao nhiều quyền hơn cho cơ quan điều tra và siết chặt quy trình. Điều này khiến xu hướng điều tra phòng vệ thương mại không chỉ tăng về số lượng mà còn khắt khe hơn, với thời hạn trả lời câu hỏi ngắn hơn, yêu cầu cung cấp thông tin chi tiết hơn, thậm chí xem xét các yếu tố tác động để tăng mức thuế nhập khẩu như điều kiện thị trường.

“Xu hướng điều tra tăng nhiều hơn và cách thức xử lý cũng trở nên khắt khe hơn với các quy định mới theo hướng bất lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu,” ông Trung nhấn mạnh.

Doanh nghiệp Việt đang đứng trước nhiều thách thức gia tăng phòng vệ thương mại toàn cầu. Ảnh minh họa

Theo ông Trung, các biện pháp phòng vệ thương mại khi áp dụng với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam chắc chắn gây tác động tiêu cực, đầu tiên là kìm hãm đà tăng trưởng xuất khẩu. Đặc biệt, những vụ việc này thường liên quan tới các thị trường mới có tiềm năng tăng trưởng tốt. Khi bị khởi xướng điều tra, không chỉ kìm hãm mà còn có thể dẫn đến mất thị trường vào tay đối thủ cạnh tranh, thậm chí không thể xuất khẩu sang thị trường đó, làm giảm hiệu quả của các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết, gây ra bất ổn trong hoạt động sản xuất.

Tình hình kinh tế thế giới trong những tháng đầu năm 2025 tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ tạo ra hiệu ứng lan tỏa sang các quốc gia khác; các xung đột quốc tế làm đứt gãy chuỗi cung ứng; các nước gia tăng biện pháp bảo hộ bằng hàng rào kỹ thuật, trong đó có phòng vệ thương mại. Nhiều quốc gia đồng thời điều chỉnh quy định theo hướng chặt chẽ hơn, trao quyền nhiều hơn cho cơ quan điều tra, khiến các cuộc điều tra ngày càng khắt khe. “Hàng hóa xuất khẩu Việt Nam trong một số ngành hàng khi xuất khẩu sang các thị trường sẽ có rủi ro lớn hơn so với trước đây.

Chủ động kích hoạt loạt biện pháp phòng vệ toàn diện 

Để bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp và duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu, Cục Phòng vệ thương mại đã và đang khẳng định vai trò tham mưu chiến lược, chủ động kích hoạt loạt biện pháp phòng vệ toàn diện nhằm bảo vệ doanh nghiệp, củng cố sức cạnh tranh hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo ông Trung, trước hết doanh nghiệp là đối tượng tham gia trực tiếp vào quá trình điều tra, vì vậy việc quan trọng nhất là tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật phòng vệ thương mại và chia sẻ kinh nghiệm xử lý. Khi có vụ việc xảy ra, Cục sẽ tư vấn cụ thể, hướng dẫn doanh nghiệp tham gia chủ động, tích cực vào vụ điều tra, cung cấp thông tin chính xác để kết quả không ảnh hưởng hoặc ảnh hưởng ít nhất tới sản xuất kinh doanh.

Đồng thời, Cục theo dõi sát diễn biến từng vụ để nếu quy trình, thủ tục của cơ quan điều tra nước ngoài vi phạm cam kết quốc tế, sẽ tham mưu cho Bộ Công Thương trao đổi với đối tác để tìm giải pháp phù hợp. “Nguyên tắc của các biện pháp phòng vệ thương mại là phải tuân thủ quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), vì thế nếu phát hiện vi phạm, chúng tôi sẵn sàng sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp trong khuôn khổ WTO để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp,” ông Trung khẳng định.

Cục Phòng vệ thương mại cũng đang đẩy mạnh công tác dự báo, cảnh báo sớm bằng việc thu thập dữ liệu xuất nhập khẩu và các biện pháp phòng vệ thương mại mà các nước áp dụng, xây dựng hệ thống cảnh báo để theo dõi, đánh giá và đưa cảnh báo cho những mặt hàng có khả năng bị điều tra. Hệ thống này hiện theo dõi trên 300 mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường có tần suất điều tra cao như Hoa Kỳ, EU, Canada, Mexico, Ấn Độ và ASEAN, đồng thời định kỳ cảnh báo khoảng 20–30 mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường trọng điểm. Nhiều cảnh báo liên quan đến sản phẩm gỗ, thép đã giúp doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị, nắm rõ quy định và quy trình, tham gia ngay từ đầu để tránh phán quyết áp đặt của cơ quan điều tra nước ngoài.

Bên cạnh đó, Cục đã tham mưu xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định 86/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương liên quan đến biện pháp phòng vệ thương mại. Đây là bước tiến mới thay thế Nghị định 10/2018/NĐ-CP, khắc phục hạn chế trong thực thi trước đây và đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh hội nhập sâu rộng. Trên cơ sở pháp lý vững chắc này, thời gian tới Cục sẽ tiếp tục phát triển hệ thống cảnh báo sớm đa tầng, cảnh báo có trọng tâm, trọng điểm không chỉ theo sản phẩm, ngành hàng mà còn đến từng doanh nghiệp, nhằm giảm thiểu rủi ro.

Trong từng vụ việc, Cục sẽ hỗ trợ doanh nghiệp phối hợp với cơ quan quản lý, chính quyền địa phương, thậm chí tham gia trực tiếp vào điều tra, cung cấp thông tin để phản ánh chính xác nhất hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và kịp thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp sản xuất – xuất khẩu Việt Nam.

Xu hướng điều tra phòng vệ thương mại gia tăng thực sự là thách thức lớn với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam, nhưng với sự chủ động từ cơ quan quản lý, khung pháp lý mới và sự phối hợp tích cực từ doanh nghiệp, Việt Nam có thể biến thách thức thành động lực nâng cao năng lực cạnh tranh, hoàn thiện hệ thống sản xuất – xuất khẩu và tận dụng hiệu quả các hiệp định thương mại tự do đã ký kết.

An Dương (T/h)