An toàn thực phẩm: Lỗ hổng từ phân cấp quản lý đến giám sát hậu kiểm

Sau hơn 15 năm triển khai, Luật An toàn thực phẩm đã góp phần tạo hành lang pháp lý cho hoạt động quản lý, kiểm soát chất lượng thực phẩm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hệ thống quản lý an toàn thực phẩm hiện nay còn nhiều bất cập, cả về quy định pháp lý lẫn tổ chức thực thi.

Trước hết, việc phân công, phân cấp giữa các cơ quan quản lý còn chồng chéo, gây khó khăn trong phối hợp và xử lý vi phạm. Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và môi trường, Bộ Công Thương cùng chịu trách nhiệm, nhưng chưa có cơ chế phối hợp thống nhất, dẫn đến tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”.

Tại địa phương, bộ máy tổ chức quản lý an toàn thực phẩm thiếu đồng bộ, nhiều nơi còn cồng kềnh, chưa phù hợp với khối lượng công việc. Trong khi đó, nguồn lực cả con người và kinh phí lại hạn chế, khiến công tác thanh tra, kiểm tra chủ yếu mang tính hình thức, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Một điểm yếu lớn là công tác hậu kiểm hiện nay chưa được chú trọng đúng mức. Doanh nghiệp sau khi tự công bố hoặc đăng ký bản công bố sản phẩm gần như không bị kiểm tra thường xuyên, tạo kẽ hở cho thực phẩm kém chất lượng, giả mạo giấy tờ len lỏi vào thị trường. Đặc biệt, nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng hoặc thực phẩm bổ sung bị quảng cáo thổi phồng công dụng, gây hiểu lầm nghiêm trọng cho người tiêu dùng.

Vẫn còn nhiều bất cập trong quản lý an toàn thực phẩm gây ảnh hưởng không nhỏ tới sức khỏe người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Ngoài ra, quy định pháp luật hiện hành còn thiếu các biện pháp ràng buộc trách nhiệm đối với đơn vị đứng tên công bố sản phẩm. Không bắt buộc phải là cơ sở sản xuất, những đơn vị này dễ “rút lui” khi có sự cố xảy ra. Cơ sở sản xuất tuy phải chịu trách nhiệm cuối cùng nhưng lại không được nhắc đến rõ trong cơ chế kiểm soát.

Một bất cập khác là việc quản lý thực phẩm trên môi trường số như mạng xã hội, sàn thương mại điện tử còn chưa theo kịp thực tiễn. Sản phẩm được bán tràn lan, thiếu thông tin truy xuất nguồn gốc, quảng cáo sai sự thật nhưng khó kiểm soát, khiến người tiêu dùng bị đánh lừa bởi những hình ảnh hào nhoáng và lời giới thiệu không kiểm chứng.

Ngoài ra, pháp luật chưa bắt buộc áp dụng các tiêu chuẩn quản lý an toàn tiên tiến như HACCP cho những nhóm thực phẩm nhạy cảm như sản phẩm dinh dưỡng cho trẻ nhỏ, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt. Tình trạng quảng cáo sai sự thật, thiếu minh bạch trên nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội cũng là vấn đề đáng lo ngại, trong khi chế tài xử lý còn thiếu nghiêm khắc.

Trước những bất cập trên, Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo Luật An toàn thực phẩm (sửa đổi) với nhiều điểm mới đáng chú ý. Dự thảo đề xuất tăng cường hậu kiểm, minh bạch hóa trách nhiệm trong toàn chuỗi sản xuất – kinh doanh, đồng thời bổ sung các hành vi bị cấm trong quảng cáo thực phẩm trên nền tảng trực tuyến.

Các hành vi sử dụng hình ảnh, ý kiến của bác sĩ để quảng cáo, hoặc quảng bá sản phẩm mà không công khai tài trợ sẽ bị xử lý nghiêm. Doanh nghiệp kinh doanh trên thương mại điện tử cũng bị ràng buộc nghĩa vụ truy xuất nguồn gốc và bảo mật thông tin người mua.

Dự thảo cũng bổ sung chế tài xử lý vi phạm rõ ràng hơn, với mức phạt lên tới 200 triệu đồng đối với cá nhân, 400 triệu đồng đối với tổ chức, hoặc tối đa gấp 7 lần giá trị hàng hóa vi phạm.

Việc sửa đổi Luật lần này nhằm tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, cải cách thủ tục hành chính, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và bảo đảm an toàn sức khỏe cộng đồng trong bối cảnh thị trường thực phẩm ngày càng phức tạp. Dự thảo hiện đang được lấy ý kiến rộng rãi để hoàn thiện và đưa vào thực tiễn.

 An Dương