Canada điều chỉnh thuế quan ngành thép: Cơ hội và thách thức với Việt Nam

Theo TS Quỳnh Trần - Thương vụ Việt Nam tại Canada, ngày 19/6/2025, Bộ trưởng Tài chính Canada tổ chức họp báo công bố các biện pháp bảo vệ công nhân và ngành nhôm thép Canada trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Hoa Kỳ gia tăng. Theo đó, Canada sẽ điều chỉnh mức thuế trả đũa hiện có đối với thép và nhôm của Hoa Kỳ từ ngày 21/7/2025, tùy thuộc vào kết quả đàm phán thương mại. Đồng thời, từ ngày 30/6/2025, chính phủ Canada thực hiện quy tắc mua sắm có đi có lại, ưu tiên nhà cung cấp trong nước và các đối tác đáng tin cậy; áp dụng thuế dựa trên nơi nấu chảy và đúc sản phẩm, và đặc biệt thiết lập hạn ngạch thuế quan (TRQ) mới ở mức 100% lượng nhập khẩu năm 2024 đối với thép từ các đối tác không có Hiệp định Thương mại Tự do (FTA).

Ảnh minh họa

Đến ngày 27/6/2025, Canada tiếp tục làm rõ TRQ, theo đó hạn ngạch đặt ở mức 2,6 triệu tấn tương đương lượng thép nhập từ các nước không có FTA năm 2024. Các quốc gia vượt hạn ngạch này sẽ bị áp thuế bổ sung. Biện pháp có hiệu lực ngay lập tức, được xem xét sau 30 ngày nhằm hạn chế thép từ Hoa Kỳ chuyển hướng phá giá sang Canada nhưng vẫn đảm bảo nguồn cung trong nước.

Ngày 16/7/2025, tại chuyến thăm nhà máy thép ở Hamilton, Bộ trưởng Tài chính Canada công bố tiếp các biện pháp siết chặt, trong đó giảm TRQ cho các nước không có FTA xuống còn 50% lượng xuất khẩu năm 2024. Phần vượt sẽ bị đánh thuế 50%, cộng gộp với các thuế hiện hành. Với các nước có FTA, TRQ giữ nguyên mức năm 2024, phần vượt cũng chịu thuế 50% từ 1/8/2025. Đặc biệt, Canada tuyên bố áp thuế bổ sung 25% đối với sản phẩm thép có chứa thép được nấu chảy và đúc tại Trung Quốc, không phân biệt quốc gia gia công cuối cùng. Ngoài ra, Canada đầu tư 70 triệu CAD hỗ trợ lao động ngành thép bị ảnh hưởng, lập quỹ đổi mới chiến lược 1 tỷ CAD cho doanh nghiệp trong ngành và ưu đãi về vay vốn.

Các thay đổi này được đưa ra trong bối cảnh từ ngày 4/6/2025, Hoa Kỳ áp thuế 50% đối với nhôm thép và sản phẩm liên quan từ Canada theo mục 232 của TEA. Việc mất ưu đãi thuế khiến thép Canada kém cạnh tranh tại Mỹ, giảm xuất khẩu, đóng cửa nhà máy và chuyển dịch sản xuất về Hoa Kỳ. Chính phủ Canada buộc phải có chính sách đối phó để bảo vệ ngành trong nước.

Đối với Việt Nam, xuất khẩu sắt thép (HS 72) sang Canada trong 5 tháng đầu năm 2025 chỉ đạt 19 triệu USD, giảm mạnh 38,6% so với cùng kỳ 2024. Đây là xu hướng giảm kéo dài từ 2023, khi Canada giảm nhập khẩu từ Việt Nam cũng như giảm nhập khẩu nhóm hàng này từ thế giới (-16,5%). Từ mức nhập khẩu bình quân hơn 10 tỷ USD mỗi năm, Canada dự báo giảm còn khoảng 8 tỷ USD năm nay. Việt Nam từng đạt kim ngạch 296 triệu USD trong năm 2022, lọt top 7 nước xuất khẩu sắt thép lớn nhất vào Canada, nhưng từ đó giảm liên tục do các vụ kiện phòng vệ thương mại. Kể cả lúc cao điểm, thị phần của Việt Nam cũng chưa đến 3%.

Hiện nay, Canada nhập khẩu sắt thép chủ yếu từ Hoa Kỳ (45-52% thị phần), sau đó là Trung Quốc và Hàn Quốc (khoảng 12%). Tuy nhiên, nhập khẩu từ Hoa Kỳ và Trung Quốc đều đang giảm mạnh lần lượt -18% và -58%. Ngược lại, Canada tăng nhập khẩu từ Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Nhật Bản, Ấn Độ và lần đầu tiên Philippines lọt top 10, với kim ngạch gấp đôi Việt Nam. Trong top 10 nước xuất khẩu sắt thép vào Canada năm 2024, nhóm không có FTA gồm Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Brazil, Đài Loan (Trung Quốc) và UAE chiếm khoảng 18,5% thị phần.

Với nhóm sản phẩm sắt thép (HS 73), Việt Nam cũng chỉ đạt 65 triệu USD xuất khẩu trong kỳ báo cáo, giảm 12,1%. Mặc dù nhu cầu của thị trường Canada giảm nhẹ (-0,9%), quy mô nhập khẩu vẫn duy trì quanh 12 tỷ USD. Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu nhóm này đạt 170 triệu USD, lần đầu tiên lọt top 10 mặt hàng xuất khẩu chủ lực vào Canada, nhưng thị phần cũng chỉ chiếm 1,5%. Canada nhập khẩu HS 73 chủ yếu từ Hoa Kỳ (45-50%), tiếp đến là Trung Quốc (20-22%), Mexico và Đài Loan (tổng 10-12%). Canada đang giảm nhập khẩu từ Hoa Kỳ (-8%) nhưng lại tăng từ Trung Quốc (+11,2%). Nhóm không có FTA gồm Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Ấn Độ chiếm khoảng 28% thị phần.

Tổng cộng, năm 2024, Việt Nam xuất khẩu nhóm HS 72 và 73 đạt 217 triệu USD tương đương 2% kim ngạch xuất khẩu sang Canada. Năm 2022, con số này từng lên tới 424 triệu USD (4,2%). Dù kim ngạch giảm nhưng sự phân biệt đối xử mới của Canada theo FTA và nguồn gốc sản xuất đang mở ra cơ hội nhất định cho Việt Nam.

Theo lý thuyết, các biện pháp mới sẽ giúp các nước có FTA với Canada (như Việt Nam) cạnh tranh tốt hơn nhờ hạn ngạch cao hơn. Ngoài ra, việc siết TRQ với các nước không có FTA sẽ thúc đẩy các nhà nhập khẩu tìm nguồn thay thế từ các nước có FTA. Năm 2024, Canada nhập 2,6 triệu tấn sắt thép từ các nước không có FTA, nay TRQ giảm một nửa, tạo dư địa 1,3 triệu tấn cho các đối tác FTA.

Tuy nhiên, TRQ sẽ do Bộ các vấn đề toàn cầu Canada (GAC) cấp phép. Nhà nhập khẩu phải đăng ký mã số EIPA và xin giấy phép đặc thù có hiệu lực 20 ngày. Nếu không có giấy phép TRQ, hàng nhập sẽ bị áp thuế bổ sung 50%, không kể có giấy phép thông thường. Cơ quan biên giới sẽ kiểm soát khối lượng và nguồn gốc thép nhập khẩu.

Việc minh bạch hóa thủ tục TRQ tạo điều kiện cho nhà nhập khẩu Canada yên tâm hơn trong kinh doanh. Họ có thể tìm đến các đối tác đáng tin cậy như Việt Nam, thành viên Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Bên cạnh đó, tuyên bố củaThủ tương Canada Mark Carney về việc không có khả năng đạt FTA không thuế quan giữa Hoa Kỳ và Canada khiến dòng chảy thương mại hướng mạnh sang các đối tác FTA.

Canada ưu tiên phát triển sản xuất thép trong nước phục vụ quốc phòng, hàng không, xây dựng chủ yếu là thép cán phẳng và thép dài. Việt Nam có lợi thế ở thép không gỉ, thép bán thành phẩm và thép ống. Với Trung Quốc, do bị đánh thuế tổng tới 75%, khả năng cạnh tranh vào Canada gần như bị loại bỏ. Việt Nam và các nước FTA sẽ có lợi thế hơn 25%. Tuy nhiên, để hưởng ưu đãi, Việt Nam phải chứng minh không sử dụng thép nấu chảy và đúc tại Trung Quốc nếu không sẽ bị đánh thuế bổ sung 25% dù có gia công ở Việt Nam.

TRQ 2,6 triệu tấn được tính từ 27/6/2025 đến 26/6/2026, chia theo quý và nhóm hàng: thép cán phẳng (186.856 tấn), thép dài (178.512 tấn), thép ống (117.406 tấn), thép bán thành phẩm (152.383 tấn), thép không gỉ (5.568 tấn). Phân bổ theo nguyên tắc ai đến trước được cấp trước trong hai quý đầu. Nước đã dùng hết hạn ngạch trong quý sẽ không được cấp tiếp. Giấy phép nhập khẩu phải nêu rõ số lượng (kg), kèm hóa đơn, vận đơn, tờ khai kế toán thương mại.

Tuy nhiên, việc phân bổ TRQ theo từng mã HS cụ thể và theo quý khiến việc chuyển hướng xuất khẩu không linh hoạt, kể cả với nước có FTA. Việt Nam gặp bất lợi lớn do kim ngạch xuất khẩu 2024 quá thấp, hạn chế mức TRQ được cấp, khiến nỗ lực tăng thị phần lập tức đối mặt thuế 50%. Điều này làm Việt Nam khó cạnh tranh ngay cả với nước không có FTA.

Bên cạnh đó, thủ tục phức tạp, yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc, chứng nhận xuất xứ khiến cả nhà nhập khẩu và xuất khẩu phải đầu tư lớn về tuân thủ. Các nhà xuất khẩu Việt Nam, với quy mô nhỏ, có thể không sẵn sàng theo đuổi các yêu cầu nghiêm ngặt này.

Ngoài ra, việc áp dụng quy tắc nơi nấu chảy và đúc với cả sản phẩm thép và sản phẩm khác (như ô tô, thiết bị nhà bếp, cửa nhôm kính...) có thể ảnh hưởng lan tỏa đến nhiều ngành xuất khẩu khác của Việt Nam nếu sử dụng nguyên liệu từ Trung Quốc.

Tổng thể, các điều chỉnh chính sách thuế và TRQ của Canada có thể tạo cơ hội nhưng cũng làm rõ các giới hạn trong khả năng tận dụng của Việt Nam. Với quy mô xuất khẩu nhỏ, thị phần thấp và nhiều rào cản kỹ thuật, Việt Nam cần định hướng rõ mặt hàng có tiềm năng, đầu tư vào minh bạch chuỗi cung ứng và tuân thủ quy định nhập khẩu để dần từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng nhôm thép khu vực Bắc Mỹ.

Duy Trinh