Công cụ GRP - ‘bộ lọc’ nâng cao chất lượng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia

Bà Nguyễn Thị Mai Phương - Phó Giám đốc Văn phòng TBT Việt Nam - Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia. Ảnh: Ngọc Xen.

Công cụ GRP dựa trên hiệu quả, minh bạch và bằng chứng

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng, yêu cầu về xây dựng và thực thi các quy định quản lý nhà nước ngày càng đòi hỏi tính hiệu quả, minh bạch và dựa trên bằng chứng. Việc áp dụng công cụ Thực hành Quy định Tốt (Good Regulatory Practices - GRP) chính là “chìa khóa” để tăng cường năng lực quản lý nhà nước và thúc đẩy môi trường kinh doanh thuận lợi.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Phương - Phó Giám đốc Văn phòng TBT Việt Nam - Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, GRP là tập hợp các nguyên tắc, quy trình và công cụ quản lý hiện đại, được quốc tế công nhận, giúp cơ quan nhà nước xây dựng, thực thi quy định hiệu quả, minh bạch và dựa trên bằng chứng. GRP hướng tới ba mục tiêu cốt lõi là ban hành quy định thật sự cần thiết và hợp lý; đảm bảo lợi ích xã hội lớn hơn chi phí tuân thủ; tăng cường niềm tin, tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý nhà nước.

GRP đóng vai trò then chốt trong việc hiện đại hóa hệ thống quản lý nhà nước, mang lại lợi ích thiết thực cho cả cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân bởi tính cần thiết - giải quyết đúng vấn đề thực tế, tránh ban hành quy định không cần thiết hoặc chồng chéo; hiệu quả - đảm bảo hiệu quả cao nhất với chi phí hợp lý, tối ưu hóa nguồn lực; minh bạch - tăng tính minh bạch và sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình xây dựng quy định; hài hòa - đáp ứng chuẩn mực quốc tế, thúc đẩy thương mại và hội nhập kinh tế.

Cùng với đó, GRP cung cấp bộ công cụ đa dạng và toàn diện, giúp cơ quan nhà nước quản lý quy định một cách khoa học và hiệu quả từ khâu xây dựng đến thực thi, bao gồm: Đánh giá tác động quy định (RIA) - Phân tích chi phí, lợi ích một cách toàn diện trước khi ban hành quy định mới; Tham vấn công chúng - Lấy ý kiến các bên liên quan để đảm bảo quy định phản ánh nhu cầu thực tế; Đơn giản hóa thủ tục - Giảm gánh nặng hành chính không cần thiết cho doanh nghiệp và người dân; Rà soát định kỳ - Đánh giá hiệu quả sau ban hành để điều chỉnh kịp thời.

GRP góp phần cải thiện chất lượng QCVN

Phân tích về vai trò của việc áp dụng công cụ GRP trong cải thiện chất lượng quy chuẩn kỹ thuật Việt Nam (QCVN), bà Mai Phương cho biết, QCVN là văn bản quy phạm pháp luật bắt buộc, quy định giới hạn, chỉ tiêu kỹ thuật và yêu cầu quản lý đối với sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, quá trình hoặc môi trường. QCVN là công cụ quản lý nhà nước quan trọng, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ lợi ích người tiêu dùng.

Trong thực tế, việc xây dựng và áp dụng QCVN tại Việt Nam còn bộc lộ một số vấn đề cần khắc phục để nâng cao hiệu quả quản lý. Trước tiên là một số quy định kỹ thuật vẫn còn thiếu thực tiễn và gây tốn kém - QCVN đặt ngưỡng, chỉ tiêu hoặc yêu cầu vượt quá năng lực và thực tế sản xuất dẫn tới chi phí xử lý cao, đình trệ sản xuất và ảnh hưởng đến các sản phẩm truyền thống.

Mặt khác, còn tình trạng trùng lặp kiểm thử, chứng nhận và quản lý chồng chéo - Doanh nghiệp phải thử nghiệm, chứng nhận lặp lại cho cùng một sản phẩm hoặc tuân thủ nhiều quy chuẩn của các Bộ khác nhau. Một số QCVN có kèm điều kiện kinh doanh, làm tăng gánh nặng hành chính và chi phí tuân thủ.

Bên cạnh đó là hạn chế về năng lực kỹ thuật và quy trình lỗi thời - Thiếu phòng thử nghiệm được chỉ định. Phương pháp cũ và thiết bị không phù hợp. Việc đánh giá, chứng nhận kéo dài, tốn kém và kìm hãm đổi mới công nghệ.

Ngoài ra, một số quy định còn thiếu minh bạch, tham vấn và hài hòa quốc tế - Quá trình ban hành QCVN thiếu tham vấn doanh nghiệp. Thời gian chuyển tiếp ngắn và chậm cập nhật tiêu chuẩn quốc tế. QCVN ban hành không thực tiễn, khó khăn cho xuất khẩu.

Bà Mai Phương khẳng định, GRP giúp cải thiện chất lượng QCVN thông qua 4 điểm: Thứ nhất, GRP giúp bảo đảm QCVN được ban hành một cách “cần thiết” và “hợp lý” - Thông qua đánh giá tác động quy chuẩn (RIA), cơ quan soạn thảo xác định rõ vấn đề thực tế cần quản lý, tránh tình trạng ban hành tràn lan, chồng chéo. Nhờ đó, mỗi QCVN được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tiễn, không phải xuất phát từ thói quen quản lý hay sức ép hành chính.

Thứ hai, GRP đảm bảo QCVN mang lại lợi ích lớn hơn chi phí - GRP yêu cầu phân tích chi phí – lợi ích, giúp tránh quy định gây gánh nặng không cần thiết. QCVN chỉ được ban hành khi lợi ích xã hội ròng là dương, tạo động lực tuân thủ và giảm phản ứng từ doanh nghiệp.

Thứ ba, GRP giúp QCVN hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế và tránh rào cản thương mại - Theo Hiệp định TBT/WTO, các QCVN phải dựa trên tiêu chuẩn quốc tế trừ khi có lý do chính đáng. GRP bảo đảm quy trình rà soát, so sánh và viện dẫn tiêu chuẩn quốc tế, giúp QCVN tương thích toàn cầu và hạn chế tranh chấp thương mại.

Thứ tư, GRP tăng tính minh bạch và tham gia của các bên liên quan - GRP yêu cầu tham vấn công khai, thực chất với doanh nghiệp, hiệp hội, cơ quan nhà nước, người tiêu dùng. Tham vấn giúp QCVN phản ánh nhu cầu thực tế, dễ hiểu và khả thi hơn, đồng thời tạo đồng thuận xã hội.

Cũng theo bà Mai Phương, hiện nay, Việt Nam đã và đang cam kết thực hiện GRP thông qua các hiệp định thương mại và hợp tác khu vực, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho cải cách. Điển hình, cam kết WTO/TBT nêu rõ, việc xây dựng và ban hành QCVN phải dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế, bảo đảm tính minh bạch, tránh tạo rào cản thương mại không cần thiết, đồng thời vẫn đảm bảo mục tiêu bảo vệ chất lượng và an toàn dịch vụ, sản phẩm.

Tại các Hiệp định EVFTA, CPTPP đặt ra yêu cầu minh bạch hóa và hài hòa hóa quy định kỹ thuật, trong đó EVFTA đặc biệt nhấn mạnh việc áp dụng đánh giá tác động quy chuẩn (RIA) trong quá trình xây dựng QCVN. Hay Nguyên tắc GRP ASEAN (2019) cũng đưa ra việc thúc đẩy minh bạch, tham vấn, đánh giá tác động quy định nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi trong khu vực.

Từ đó, bà Mai Phương đưa ra một số khuyến nghị: Với cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường năng lực RIA cho cán bộ; tổ chức tham vấn thực chất với doanh nghiệp và người dân; thiết lập cơ chế rà soát định kỳ QCVN. Với doanh nghiệp cần chủ động tham gia tham vấn trong quá trình xây dựng QCVN; Cập nhật kịp thời quy định mới và thay đổi; Đầu tư nâng cao năng lực tuân thủ và chứng nhận chất lượng;...

 Thanh Tùng