Đưa khoa học và công nghệ thành động lực, tạo bứt phá nâng cao năng suất chất lượng

KH&CN đóng góp lớn vào quá trình phát triển kinh tế-xã hội

Theo Bộ KH&CN năm 2020 được xác định là năm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, năm cuối của kế hoạch 5 năm 2016-2020 và là năm tổ chức đại hội đảng các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp và bầu cử Quốc hội khóa XV.

Trước diễn biến phức tạp, nghiêm trọng của đại dịch Covid-19, với sự định hướng đúng đắn và chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, sự quyết tâm của các cơ quan nhà nước, tổ chức, doanh nghiệp và người dân, đất nước ta đã vượt qua nhiều khó khăn, thách thức đó là quyết tâm thực hiện "mục tiêu kép": vừa quyết liệt phòng chống dịch với tinh thần "chống dịch như chống giặc", vừa tập trung phục hồi và phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm đời sống nhân dân.

Mặc dù chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh và sự suy thoái nghiêm trọng của kinh tế thế giới, kinh tế nước ta vẫn kiên cường duy trì tăng trưởng dương 2,91%, là một trong những quốc gia tăng trưởng cao nhất trong khu vực và trên thế giới. Năng suất lao động được cải thiện rõ nét, bình quân giai đoạn 2016-2020 là 5,8%/năm, cao hơn giai đoạn 2011-2015 (4,3%/năm), và vượt mục tiêu đề ra (5%/năm).

Đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) bình quân 5 năm đạt khoảng 45,2% (mục tiêu đề ra là 30-35%). Trong thành công chung đó, có sự đóng góp của Bộ và của ngành khoa học và công nghệ (KH&CN) thông qua việc tập trung triển khai các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm được Chính phủ chỉ đạo để phát huy tiềm năng của các ngành, lĩnh vực, tạo động lực phát triển nhanh, bền vững đất nước.

Cũng trong năm 2020, ngành KH&CN đã đạt được nhiều thành tích nổi bật. Trong đó, có việc chủ động nghiên cứu, tham mưu cho các cấp có thẩm quyền ban hành chính sách, pháp luật nhằm đưa khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực mới cho tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh tế và hội nhập quốc tế. Phối hợp với các bộ, ngành rà soát, xây dựng chính sách, pháp luật, đảm bảo tính đồng bộ giữa pháp luật KH&CN với pháp luật khác có liên quan (đầu tư, xây dựng, doanh nghiệp...).

Thực hiện tốt công tác quản lý nhà nước về KH&CN trong các ngành, lĩnh vực, đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chủ động tổ chức triển khai các nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia để nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm, thiết bị, công nghệ phục vụ cho công tác phòng, chống dịch Covid-19.

Chính sách sử dụng, trọng dụng cá nhân hoạt động KH&CN đã được hoàn thiện, tạo điều kiện phát huy năng lực, cống hiến của cán bộ KH&CN với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; tiếp tục chuyển đổi tổ chức KH&CN sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Một số tổ chức KH&CN tiên tiến tầm quốc tế đã được thành lập cả khu vực công và tư.

Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia bắt đầu được hình thành và có những bước phát triển nhanh chóng, tạo ra một thế hệ doanh nghiệp mới kinh doanh dựa trên tài sản trí tuệ và đủ năng lực tiếp cận thị trường toàn cầu. Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu liên tục tăng.

Hệ thống bảo hộ, thực thi quyền sở hữu trí tuệ ngày càng hoàn thiện, phù hợp với cam kết quốc tế, phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo. Hệ thống tiêu chuẩn quốc gia ngày càng được tiếp cận với tiêu chuẩn quốc tế. Đặc biệt, trong năm 2020, Bộ đã triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp về tiêu chuẩn, đo lường chất lượng, sở hữu trí tuệ, ứng dụng, chuyển giao công nghệ… để hỗ trợ các địa phương, doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy sản xuất kinh doanh vượt qua dịch bệnh.

Hoạt động hợp tác quốc tế về KH&CN ngày càng được mở rộng ra các đối tác để cùng phối hợp cùng giải quyết các nhiệm vụ trọng tâm đặt ra trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt là việc tận dụng các thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tự. Hạ tầng thông tin, thống kê KH&CN có bước phát triển, cơ sở dữ liệu về công nghệ và chuyên gia được hình thành.

Phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2021 và giai đoạn tiếp theo

Mặc dù trong năm qua, hoạt động KH&CN đạt được nhiều thành tựu, tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ KH&CN, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế nhất định. Cụ thể, các chính sách, pháp luật còn chưa đồng bộ với pháp luật KH&CN để tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân và đặc biệt là doanh nghiệp tham gia hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Hoạt động nghiên cứu, đề xuất các nhiệm vụ, giải pháp để đối mặt với thách thức và tận dụng được cơ hội của cuộc CMCN 4.0 của các bộ, ngành, địa phương vẫn còn hạn chế, cần được triển khai đi vào thực chất hơn.

Hoạt động nghiên cứu khoa học mới tập trung vào các trung tâm, viện nghiên cứu, các nhà khoa học, chưa có cơ chế để phát huy tính sáng tạo và khả năng nghiên cứu khoa học trong nhân dân. Doanh nghiệp chưa thực sự là trung tâm, đóng vai trò quyết định cho đổi mới sáng tạo. Mối liên kết giữa nghiên cứu với đào tạo, giữa nghiên cứu với thị trường và doanh nghiệp còn yếu.

Thị trường KH&CN phát triển chậm, thiếu các tổ chức trung gian có uy tín, kinh nghiệm trong hoạt động kết nối cung-cầu. Nguồn cung công nghệ của thị trường còn hạn chế, đổi mới công nghệ chưa trở thành nhu cầu cấp bách của doanh nghiệp.

Năm 2021 là năm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với Đảng, Chính phủ và nhà nước ta, là năm tổ chức Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, bầu cử Quốc hội khóa XV, bầu cử Hội đồng nhân dân các cấp và là năm đầu tiên thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030, Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025.

Bộ KH&CN cho biết sẽ chủ động, tích cực quán triệt, tổ chức triển khai thực hiện thật tốt ngay từ đầu năm Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, các nghị quyết của Trung ương, Quốc hội và Chính phủ bằng những chương trình, kế hoạch công tác cụ thể, phù hợp với thực tế, có tính khả thi cao, hòa nhập với tinh thần chung của cả nước là phải chủ động, tích cực hơn, năng động, sáng tạo hơn, đạt được kết quả tổng thể cao hơn các năm trước và nhiệm kỳ trước. Bộ KH&CN cũng sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, cơ quan trung ương và địa phương triển khai 7 nhiệm vụ trọng tâm.

Một là, triển khai các Chương trình, đề án trọng tâm. Hoàn thiện và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và triển khai thực hiện Chiến lược phát triển KHCN&ĐMST giai đoạn 2021-2030; phê duyệt phương hướng, nhiệm vụ KH&CN 5 năm giai đoạn 2021-2025 và các Chương trình KH&CN quốc gia trọng điểm; thực hiện tái cơ cấu và tổ chức triển khai các Chương trình KH&CN quốc gia giai đoạn 2021-2015 theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm, phục vụ thiết thực các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý, cơ chế tài chính đối với các nhiệm vụ KH&CN theo hướng thông thoáng, tạo thuận lợi cho các nhà khoa học và doanh nghiệp tham gia thực hiện nhiệm vụ.

Tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XI về phát triển KH&CN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế (Kết luận số 50-KL/TW ngày 30/5/2019 của Ban Bí thư); Nghị quyết Trung ương 7 Khóa X về xây dựng đội ngũ tri thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước (Kết luận số 52-KL/TW ngày 30/5/2019 của Ban Bí thư); Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0.

Triển khai hiệu quả: Chiến lược Sở hữu trí tuệ đến năm 2030; Chương trình phát triển tài sản trí tuệ đến năm 2030; Chương trình quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, hàng hóa giai đoạn 2021-2030.

Hai là, tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự là động lực chính của tăng trưởng kinh tế, tạo bứt phá nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Hoàn thiện thể chế kinh tế vĩ mô; sửa đổi, bổ sung các chính sách về tài chính, đầu tư, KH&CN để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo; Tập trung hoàn thiện dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ để trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến trong tháng 10/2021.

Ba là, tiếp tục tổ chức thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ nghiên cứu phục vụ sản xuất và đời sống, đặc biệt là nghiên cứu sản xuất vắc - xin phục vụ công tác phòng, chống đại dịch Covid-19.

Bốn là, thực hiện đồng bộ các giải pháp tiếp tục khuyến khích doanh nghiệp trích lập và sử dụng quỹ phát triển KH&CN để thúc đẩy mạnh việc đổi mới, hấp thụ và làm chủ công nghệ của doanh nghiệp, thành lập các trung tâm nghiên cứu và phát triển, viện nghiên cứu, doanh nghiệp KH&CN và doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Tăng cường hợp tác công tư trong triển khai các dự án công nghệ quy mô lớn và hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo. Triển khai các giải pháp thu hút đầu tư nước ngoài sử dụng công nghệ cao, công nghệ tiên tiến, công nghệ chủ chốt của CMCN 4.0 có khả năng lan tỏa, nâng cao năng lực công nghệ của doanh nghiệp trong nước.

Năm là, thúc đẩy phát triển mạnh hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia và sự gắn kết, hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với khu vực công nghiệp và doanh nghiệp, phát huy vai trò hệ thống các trung tâm đổi mới sáng tạo. Có cơ chế, chính sách để thu hút mạnh các nguồn lực KH&CN cao từ các tập đoàn hàng đầu thế giới. Mở rộng và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về KH,CN&ĐMST.

Sáu là, thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển nguồn nhân lực; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nhân lực KH&CN, chú trọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với phát triển KH,CN&ĐMST. Triển khai hiệu quả chính sách thu hút, sử dụng nhân lực KH&CN chất lượng cao ở nước ngoài.

Bảy là, đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; tăng cường công tác phòng, chống tham nhũng và thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Hán Hiển