Hôn mê, suy đa tạng do ăn quả dây thuốc cá chứa hoạt chất độc rotenon

Mới đây Bệnh viện Đa khoa Lạng Sơn thông tin, bệnh nhân nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, đã được đặt ống nội khí quản và dùng thuốc chống sốc ở tuyến dưới, da lạnh, rải rác vân tím toàn thân, đồng tử hai bên giãn.

Cách vào viện khoảng 4 giờ, người bệnh ăn nhầm quả dây thuốc cá, không rõ số lượng và trong hoàn cảnh nào. Bác sĩ chẩn đoán ngộ độc quả dây thuốc cá giờ thứ 4, suy đa tạng, xử trí rửa dạ dày cấp cứu, lợi tiểu, thở máy, lọc máu cấp cứu, lọc hấp phụ độc chất.

Sau hai ngày, bệnh nhân hôn mê cải thiện, thở đều theo máy, không kích thích, không co giật, da hồng, ấm, đồng tử hai bên đều, xét nghiệm hết suy gan, thận, đã dừng thuốc vận mạch. Mặc dù tình trạng bệnh nhân cải thiện tốt, nhưng diễn biến còn phức tạp, cần điều trị hồi sức tích cực liên tục để tránh suy đa tạng.

Cây dây thuốc cá có tính độc cần thận trọng khi dùng. Ảnh minh họa 

Theo các bác sĩ, dây thuốc cá, còn gọi dây mật, dây ruốc cá, tên khoa học là Millettia pachyloba Drake, được sử dụng làm thuốc trừ sâu. Người dân thường lấy thân, rễ cây đập dập, ngâm trong ao, hồ, suối làm cá bị say, để đánh bắt. Lý do cây này chứa hoạt chất rotenon, có tính độc, thường dùng liều nhẹ để cá ngoi lên mặt nước, giúp việc đánh bắt trở nên dễ dàng hơn.

Đây là loại cây dây leo, có chiều dài từ 7 – 10 m. Lá thuốc cá là lá kép, có 9 đến 13 lá chét mọc so le nhau. Lá chét lúc đầu mỏng nhưng về sau dai dày, có đầu nhọn, hình mác. Hoa thuốc cá nhỏ, có màu hồng hoặc trắng. Quả giống quả đậu, dẹt, có chiều dài 4 – 8 cm.

Dây thuốc cá thường mọc hoang nhiều ở các nước Indonexia, Malaixia, Ấn Độ và Việt Nam. Hiện nay, dược liệu này được trồng nhiều ở các tỉnh miền Nam của nước ta như Bạc Liêu, Phú Quốc, Cà Mau, Trà Vinh,…

Rễ dây thuốc cá chứa khoảng 10 – 12% nước, 2 – 3% chất vô cơ và một số hoạt chất khác như đường, tinh bột, chất nhựa và tanin. Ngoài ra, rễ dược liệu này còn chứa hoạt chất rotenon. Đây là những tinh thể hình làng rotenon nhân isollavon, không màu, hầu như không tan trong nước nhưng hơi tan trong ete, cồn và tan nhanh trong benzen, axeton và clorofoc.

Rotenon trong dung môi hữu cơ khi chuyển ra ánh sáng, chúng sẽ chuyển ra màu vàng và sang đỏ để thành chất dehydrotenon bền vững, gây độc. Tuy nhiên, khi ở trong môi trường kiềm, dung dịch này không vững bền.

Tại Việt Nam, rất ít trường hợp báo cáo ngộ độc cây dây thuốc cá, đặc biệt là ngộ độc từ quả. Độc tính của cây còn mới, chưa nhiều nghiên cứu sâu nên chưa có chất giải độc đặc hiệu, người ngộ độc đa phần tử vong.

Theo các bác sĩ, do quả dây thuốc cá gần giống với các loại quả ăn được như hạt dẻ, quả mề gà nên rất dễ gây nhầm lẫn. Bác sĩ khuyến cáo người dân không nên cất trữ cây dây thuốc cá trong nhà và tuyệt đối không sử dụng loại cây này để làm thuốc chữa bệnh.

An Dương (T/h)