Là cơ quan nghiên cứu tư vấn chiến lược và chính sách kinh tế xã hội, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tập hợp các nhà khoa học của trường để đánh giá thực trạng, nhanh chóng xây dựng bản báo cáo khuyến nghị này nhằm tháo gỡ những khó khăn về kinh tế và an sinh xã hội

Giãn cách cứng nhắc: Sản xuất đứt gãy, an sinh xã hội bị đe doạ

Theo nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, việc thực hiện giãn cách theo Chỉ thị 16, mô hình “ba tại chỗ” và “một cung đường – hai điểm đến” một cách cứng nhắc đang gây khó khăn lớn cho các doanh nghiệp cả về chi phí lẫn rủi ro kiểm soát bệnh tật, sức khỏe và không gian ăn ở, do điều kiện vật chất đáp ứng “ăn” và “nghỉ” không được thiết kế từ đầu. Nhiều lao động có trình độ cao tại các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng… nơi bị phong tỏa bị chốt chặt, không thể đến nơi làm việc, làm đứt gãy nguồn lao động.

Bên cạnh đó, biện pháp kiểm soát lưu thông cứng nhắc và quan niệm “hàng thiết yếu” ở các địa phương khác nhau là nguyên nhân chính dẫn đến việc hoạt động vận chuyển và lưu thông hàng hóa trở nên khó khăn hơn.

Thực tế cho thấy, trong giai đoạn dịch bệnh, chính sách an sinh xã hội cho người lao động còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của họ. Nhiều lao động buộc phải nghỉ việc hoặc phải thỏa thuận ngừng việc, giãn việc… nhưng không được hưởng chế độ kịp thời do các quy định hành chính không thể thực hiện khi bị phong tỏa, cách ly. Nhiều lao động chưa tham gia BHXH đầy đủ hoặc có tham gia nhưng doanh nghiệp vẫn nợ đóng BHXH nên không được coi là đối tượng hỗ trợ của Nghị quyết 68/NQ-CP ngày 7/1/2021 và Quyết định 23/2021/QĐ-TTg ngày 7/7/2021. Nhiều lao động phi chính thức đã hoàn toàn mất sinh kế khi các tỉnh/thành phố thực hiện Chỉ thị 16/16+ nhưng họ không là đối tượng trong các quy định hỗ trợ hiện nay. Nhiều người lao động phải điều trị và nghỉ cách ly do dương tính với COVID-19 nhưng chưa được giải quyết chế độ ốm đau trong BHXH do không hoàn thiện được các thủ tục.

Từ thực trạng trên, nhóm nghiên cứu Trường Đại học Kinh tế Quốc dân khuyến nghị các chính sách nhằm tháo gỡ vấn đề đứt gãy chuỗi cung ứng và đảm bảo an sinh xã hội.

Đẩy mạnh tiêm vắc xin, thay thế tuyến đường xanh

Các chuyên gia khuyến nghị: Thứ nhất, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ban, ngành Trung ương và địa phương thực hiện theo đúng tinh thần của Chỉ thị 16, bảo đảm vận hành thông suốt việc vận chuyển hàng hóa, nguyên vật liệu sản xuất.

Thứ hai, cho phép các doanh nghiệp sử dụng lao động đủ điều kiện an toàn (tiêm đủ hai mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ) được quyền tham gia các hoạt động kinh doanh bình thường. Bên cạnh đó, đẩy nhanh việc tiêm vaccine, tiến đến miễn dịch cộng đồng đối với nhân lực logistics, nhân lực sản xuất, dân cư toàn xã hội.

Thứ ba, Chính phủ nên bỏ quy định về hàng hóa, dịch vụ thiết yếu trong Chỉ thị 16, thay vào đó, cần quy định các hàng hóa và dịch vụ không được phép lưu hành

Thứ tư, thay thế cơ chế “luồng xanh” bằng cơ chế cho phép xe tự do di chuyển các tuyến đường trục quốc lộ, tỉnh lộ và các tuyến đường chính (tuyến đường xanh) nhưng lái xe phải đảm bảo đã tiêm đủ 2 mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ. Lưu ý, không được đỗ, dừng và xuống hàng tùy tiện tại địa phương; không bắt buộc các phương tiện vận tải phải dừng để kiểm tra khi các trạm kiểm tra, kiểm soát phòng dịch có thể nhận diện ra các phương tiện an toàn đi qua bằng các phương pháp nhận diện tự động. Để giải quyết được vấn đề trên, mỗi địa phương cần tổ chức ngay vùng đệm là các trung tâm logistics để hạ tải và luân chuyển hàng hóa cho nhu cầu của doanh nghiệp và cư dân địa phương.

Thứ năm, xây dựng ứng dụng điện tử “Nguồn lao động an toàn mùa dịch” nhằm thông tin tuyển dụng và việc làm tạm thời tại các khu công nghiệp, các tỉnh, thành phố.

Thứ sáu, Chính phủ, chính quyền địa phương tăng cường đối thoại chính sách và quy định với các bên liên quan, đặc biệt là các hiệp hội, doanh nghiệp và người dân bị ảnh hưởng từ giãn cách do dịch COVID-19.

Doanh nghiệp tham gia Tổ tư vấn phục hồi kinh tế

Theo các chuyên gia: Chính phủ yêu cầu các địa phương mời đại diện doanh nghiệp tham gia Tổ tư vấn phục hồi kinh tế hoặc Tổ chống đại dịch; tiếp tục chỉ đạo Bộ Công Thương và các Bộ, ngành khác tiếp tục hỗ trợ giảm giá điện, giảm tiền điện, tiền nước, viễn thông; tạm thời sử dụng các quỹ an sinh xã hội đang kết dư (như quỹ BH thất nghiệp, quỹ Công đoàn…) để hỗ trợ các đối tượng cần; xem xét nâng mức hỗ trợ cho người lao động bị mất việc làm.

Thứ hai, chính quyền các tỉnh/thành phố cần có sự tham gia của đại diện doanh nghiệp trong Tổ tư vấn phục hồi kinh tế hoặc Tổ chống đại dịch ở các địa phương; tiếp tục rà soát toàn bộ lao động trên địa bàn, đặc biệt là lao động tự do, người di cư không có chỗ ở ổn định để kịp thời hỗ trợ về chỗ ăn, ở; triển khai rộng rãi các “Siêu thị 0 đồng” trong các khu cách ly, phong tỏa để đảm bảo các nhu cầu thiết yếu, tối thiểu của người dân.

Thứ ba, Bộ Y tế phối hợp với Bộ LĐ-TB&XH xem xét triển khai hỗ trợ tư vấn tâm lý cho lao động đang thực hiện “ba tại chỗ”; đẩy mạnh hoạt động tư vấn, chăm sóc tại nhà cho người dân có nguy cơ hoặc bị nhiễm COVID-19. Triển khai rộng hơn, hiệu quả hơn mạng lưới bác sỹ gia đình.

Thứ tư, Bộ LĐ-TB&XH và các Sở LĐ-TB&XH cho phép tính số giờ làm thêm theo năm thay vì quy định chặt theo ngày hoặc tháng hiện nay; cùng chính quyền các địa phương tiếp tục rà soát lao động tự do trên địa bàn để kịp thời hỗ trợ về chỗ ăn, ở; tăng cường sử dụng mã số định danh cá nhân (theo thẻ căn cước công dân) để tự đăng ký nhận gói an sinh theo các ứng dụng công nghệ phổ biến.

Thứ năm, Bộ Tài chính, các Sở Tài chính thực hiện giảm, miễn thuế đối với các cơ sở kinh doanh lưu trú, cho thuê căn hộ… tham gia vào việc bố trí chỗ ăn ở cho người lao động, người bị lưu lại trên địa bàn mà không có nơi ở ổn định thông qua giảm tiền thuê nhà/căn hộ.

Thứ sáu, cơ quan BHXH Việt Nam và các BHXH các tỉnh, thành phố cần phải kết hợp với chính quyền địa phương rà soát và tháo gỡ khó khăn về thủ tục cho người lao động được tiếp cận kịp thời với gói hỗ trợ theo Nghị quyết 68 và Quyết định 23; giải quyết nhanh thanh toán BHYT cho các nhóm đối tượng tham gia khi khám, chữa bệnh liên quan tới COVID-19.

Thuỳ Dương (t/h)