Kinh tế số: Động lực tăng trưởng mới nhưng nguy cơ tụt hậu đang đến gần

Cơ hội bứt phá từ kinh tế số nhưng áp lực thay đổi ngày càng lớn

Kinh tế số đang trở thành động lực tăng trưởng chủ chốt của nhiều quốc gia, mang lại mô hình phát triển mới dựa trên đổi mới sáng tạo, dữ liệu và công nghệ. Ở Việt Nam, tốc độ tăng trưởng kinh tế số hiện đạt khoảng 20% mỗi năm – cao hơn nhiều lần so với tốc độ tăng trưởng GDP truyền thống. Các lĩnh vực như thương mại điện tử, thanh toán số, dịch vụ trực tuyến, dữ liệu và nền tảng số tạo ra không gian phát triển rộng mở cho cả doanh nghiệp lớn và nhỏ.

Tuy vậy, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Nhiều doanh nghiệp vẫn loay hoay trong quá trình chuyển đổi số khi thiếu vốn đầu tư công nghệ, thiếu nhân sự chất lượng cao và thiếu chiến lược dài hạn. Dữ liệu – yếu tố cốt lõi của kinh tế số – vẫn phân tán, thiếu chuẩn hóa và khó chia sẻ giữa các cơ quan và doanh nghiệp. Điều này khiến hoạt động số hóa không đồng bộ, làm giảm hiệu quả đầu tư và hạn chế khả năng cạnh tranh.

PGS. TS Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị.

Tại Diễn đàn “Phát triển kinh tế số trong kỷ nguyên chuyển đổi số toàn cầu”, PGS. TS Nguyễn Thành Lợi, Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị, nhấn mạnh rằng kinh tế số chỉ có thể trở thành hiện thực khi được hỗ trợ bởi thể chế phù hợp, hạ tầng số đồng bộ, các dự án khả thi và sự tham gia chủ động của doanh nghiệp.

Ông cho rằng ba nhóm vấn đề cốt lõi cần tập trung là thể chế – hạ tầng – nhân lực, bởi đây là nền tảng để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng số.

Trong khi đó, đại diện Bộ KH&CN, ông Nguyễn Phú Tiến - Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế số và Xã hội số nhận định, công nghệ số đang tạo ra bước ngoặt cho năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và chuỗi cung ứng. Ông cho rằng doanh nghiệp cần hợp tác chặt chẽ hơn với trường đại học, viện nghiên cứu để phát triển các giải pháp AI, dữ liệu lớn, điện toán đám mây hay IoT. Đây là con đường ngắn nhất để doanh nghiệp Việt Nam tăng tốc trong thời đại cạnh tranh số.

Thương mại điện tử cũng đang đóng vai trò dẫn dắt quá trình chuyển đổi số doanh nghiệp. Ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Thương mại điện tử và Công nghệ số (Bộ Công Thương), cho rằng lĩnh vực này đang tăng trưởng nhanh nhất Việt Nam, góp phần kết nối thị trường trong nước – quốc tế và thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới mô hình kinh doanh.

Một yếu tố quan trọng khác là vai trò của đô thị thông minh và hạ tầng dữ liệu. TS Nguyễn Đức Kiên, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho rằng việc xây dựng chính quyền điện tử, thành phố thông minh và dữ liệu mở sẽ là nền tảng để các địa phương – đặc biệt là Hà Nội – hiện thực hóa mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GRDP vào năm 2030. Ông nhấn mạnh rằng nếu hạ tầng dữ liệu không được đầu tư mạnh, kinh tế số sẽ chỉ dừng ở các dịch vụ đơn lẻ, không tạo được đột phá.

Đặc biệt, doanh nghiệp nhỏ và vừa – vốn chiếm 97% tổng số doanh nghiệp – đang gặp nhiều rào cản. TS. Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội, cho biết thách thức lớn nhất của doanh nghiệp nhỏ không chỉ nằm ở chi phí công nghệ mà còn ở năng lực quản trị, khả năng tiếp cận vốn và trình độ nhân sự. Ông cho rằng Nhà nước cần đẩy mạnh các chương trình hỗ trợ, tư vấn chuyển đổi số và đào tạo nhân lực số để doanh nghiệp nhỏ có thể tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Các đại biểu chủ trì Diễn đàn Phát triển Kinh tế số.

PGS. TS Nguyễn Thường Lạng từ Đại học Kinh tế Quốc dân khẳng định kinh tế số không chỉ giúp Việt Nam nâng cao khả năng cạnh tranh mà còn thu hút đầu tư chất lượng cao, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và gia tăng giá trị gia nhập chuỗi cung ứng toàn cầu. Ông nhấn mạnh rằng muốn làm được điều đó, Việt Nam cần cải thiện pháp lý số, xây dựng nền tảng dữ liệu quốc gia mạnh và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Thể chế, hạ tầng và nhân lực – những điểm nghẽn quyết định tương lai kinh tế số Việt Nam

Dù cơ hội rất lớn, Việt Nam vẫn đối mặt với ba thách thức mang tính nền tảng. Thứ nhất là thể chế chưa theo kịp thực tiễn. Nhiều quy định về dữ liệu, giao dịch số, định danh số hay tài sản số chưa đáp ứng tốc độ thay đổi của công nghệ. Điều này khiến nhiều mô hình kinh doanh mới của doanh nghiệp gặp khó khăn khi triển khai.

Thứ hai là hạ tầng số còn thiếu và yếu. Trung tâm dữ liệu quốc gia, nền tảng điện toán đám mây, hệ thống an toàn thông tin và các nền tảng dùng chung vẫn chưa đủ khả năng đáp ứng quy mô lớn. Khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn cũng khiến việc phổ cập chuyển đổi số gặp nhiều trở ngại.

Thứ ba là nhân lực số. Mặc dù số lượng nhân lực CNTT tăng nhanh nhưng chất lượng và chuyên môn sâu trong các lĩnh vực như an ninh mạng, phân tích dữ liệu và AI vẫn chưa đáp ứng nhu cầu thị trường. Doanh nghiệp nhỏ và vừa càng khó tuyển dụng nhân sự chất lượng cao, khiến khoảng cách số ngày càng lớn.

Quang cảnh diễn đàn.

Các chuyên gia đều thống nhất rằng kinh tế số chỉ có thể bứt phá khi ba trụ cột: thể chế – hạ tầng – nhân lực được giải quyết đồng bộ. Nếu không, Việt Nam sẽ gặp rủi ro lớn trong việc hiện thực hóa mục tiêu tỷ trọng kinh tế số 30% GDP vào năm 2030.

Kinh tế số là cơ hội vàng để Việt Nam đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và gia nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nhưng nếu không hành động quyết liệt, những mục tiêu đang rất tham vọng của chúng ta có thể trở thành thách thức lớn trong tương lai gần.

Các chuyên gia đã cảnh báo rõ: thể chế phải mở đường, hạ tầng phải đi trước, doanh nghiệp phải chủ động và nhân lực phải sẵn sàng. Đây không chỉ là điều kiện cần mà là điều kiện đủ để Việt Nam không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua toàn cầu hóa số hóa ngày càng khốc liệt.

Thanh Hiền