Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, mở cánh cửa tăng trưởng bền vững

Chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Chất lượng nguồn nhân lực từ lâu đã được xác định là yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và đảm bảo phát triển bền vững. Trong bối cảnh kinh tế số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng và đổi mới sáng tạo, yêu cầu về kỹ năng, năng lực thích ứng của người lao động ngày càng cao. Tuy vậy, nguồn nhân lực Việt Nam vẫn tồn tại hạn chế cả về kỹ năng nghề, trình độ đào tạo lẫn khả năng kết nối với thị trường lao động.

 Nguồn nhân lực chất lượng cao là động lực cho sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế. Ảnh minh họa

Theo Bộ Nội vụ, thị trường lao động Việt Nam đang đối mặt với nghịch lý "vừa thừa, vừa thiếu": thừa lao động phổ thông, thiếu trầm trọng lao động có tay nghề cao, kỹ sư thực hành và nhân lực kỹ thuật phục vụ các lĩnh vực mới như chuyển đổi số và kinh tế xanh. Tỷ lệ lao động qua đào tạo có văn bằng, chứng chỉ hiện mới đạt khoảng 28%, trong khi mục tiêu đến năm 2025 là 30-35%. Đáng lo ngại, nhóm lao động có trình độ đại học trở lên lại có tỷ lệ thất nghiệp cao hơn nhóm trình độ thấp, cho thấy sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thị trường.

Việc sử dụng lao động còn lãng phí khi lao động phi chính thức vẫn chiếm trên 60% tổng số người có việc làm, trong khi nhóm chưa được khai thác hết tiềm năng đặc biệt là thanh niên chiếm gần 4% tổng lực lượng lao động. Bất cập này bắt nguồn từ công tác dự báo cung - cầu lao động còn yếu, thiếu dữ liệu liên thông, đào tạo chưa gắn với thực tiễn và công nghệ, đồng thời thiếu cơ chế phối hợp giữa nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp.

Theo báo cáo từ Ủy ban chuyển đổi số, hiện Việt Nam có hơn 240 trường đại học, trong đó gần 160 trường đào tạo các ngành kỹ thuật như công nghệ thông tin, điện tử - viễn thông… nhưng chỉ có khoảng 65.000 sinh viên ra trường mỗi năm. Con số này chưa đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng của doanh nghiệp, tổ chức trong tiến trình chuyển đổi số. Trong khi đó, tỷ lệ nhân lực công nghệ thông tin trên tổng lao động ở Việt Nam chỉ đạt hơn 1%, thấp hơn nhiều so với Mỹ (4%), Hàn Quốc (2,5%) hay Ấn Độ (1,78%).

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Lê Thị Lam Trà - Phó Trưởng ban Quản trị nguồn nhân lực, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) cho biết, chuyển đổi xanh và số đang làm thay đổi toàn diện cơ cấu nhân sự. Không chỉ người trẻ, mà cả đội ngũ lãnh đạo kỳ cựu cũng phải học lại từ đầu, cập nhật kỹ năng công nghệ và tư duy hệ thống. Tuy nhiên, quá trình này sẽ rất khó nếu thiếu một hệ sinh thái đào tạo linh hoạt, cá nhân hóa và gắn chặt với thực tiễn.

TS Phùng Văn Đông - Giám đốc Trung tâm Viện Công nghệ Châu Á (AIT) tại Việt Nam nhấn mạnh, đào tạo hiện nay cần chuyển từ “truyền đạt kiến thức” sang “tăng năng lực hành động”. Mô hình học tích lũy (modular) kết hợp kỹ năng xanh, số và đổi mới sáng tạo mà AIT đang triển khai đã mở ra cơ hội tiếp cận học tập cho nhiều đối tượng dễ bị bỏ lại phía sau như phụ nữ, lao động trung niên hay người vùng sâu vùng xa. Việc học trực tuyến, học ngoài giờ hành chính, hỗ trợ tài chính từ ngân hàng… đang chứng minh là giải pháp hiệu quả để thúc đẩy học tập suốt đời.

Bà Phí Hương Nga - Trưởng ban Thống kê Công nghiệp và Xây dựng (Bộ Tài chính) cho biết, quý I/2025, vốn FDI thực hiện đạt 4,96 tỷ USD mức cao nhất trong 5 năm qua, trong đó hơn 81% đổ vào công nghiệp chế biến, chế tạo. Điều này cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài đang ưu tiên lĩnh vực sản xuất công nghệ cao. Tuy nhiên, để tận dụng tốt dòng vốn này, Việt Nam phải đảm bảo cung ứng đủ nguồn nhân lực có chất lượng, phù hợp với yêu cầu của nhà đầu tư quốc tế.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nhiệm vụ cấp bách

Theo ông Trần Văn Khải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nhiệm vụ cấp bách, là chìa khóa để Việt Nam chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. Tuy đã có nhiều chính sách thu hút nhân tài, đầu tư cho giáo dục, nhưng nhìn tổng thể, chất lượng nhân lực chưa thực sự trở thành đột phá.

Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phù hợp với nhu cầu phát triển của xã hội. Ảnh minh họa

Ông Phạm Trọng Nghĩa - Ủy viên Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội cho biết, Việt Nam cần sớm ban hành chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia và chương trình phát triển kỹ năng nghề, phù hợp với đặc thù kinh tế số, kinh tế xanh. Mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 từ 8% trở lên và vươn tới mức hai con số trong giai đoạn 2026-2030 chỉ có thể đạt được khi Việt Nam có lực lượng lao động chất lượng cao, năng suất vượt trội.

Các chuyên gia kiến nghị cần tăng cường hợp tác giữa Chính phủ - doanh nghiệp - cơ sở đào tạo để xây dựng các chương trình đào tạo thực tiễn, linh hoạt, đào tạo liên ngành, kết hợp lý thuyết và thực hành. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác quốc tế, kết nối với các chuyên gia và doanh nghiệp toàn cầu để cập nhật kỹ năng, công nghệ mới, đảm bảo người lao động Việt Nam không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua chuyển đổi toàn cầu.

“Việt Nam sẽ trở nên khác biệt và thịnh vượng trong kỷ nguyên số nếu chúng ta kịp thời có chính sách đột phá phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao”, ông Trần Văn Khải khẳng định.

Duy Trinh - Thành Long