Ngộ độc nặng do ăn củ ấu tàu chứa chất độc aconitin- thuốc độc bảng A

Củ ấu tẩu còn có nhiều tên gọi khác là gấu tàu, ấu tàu, co ú tàu, cây thảo ô,... Tuy nhiên, khoa học đã thống nhất tên gọi của củ ấu tẩu là Aconitum Fortunei Hemsl. Trong Dược điển Việt Nam, củ ấu tẩu có chứa khoảng 0.3% alkaloid. Loại củ này có nhiều tác dụng đối với sức khỏe trên nhiều bộ phận, trong đó nổi bật nhất là các tác dụng liên quan đến huyết áp, hệ thần kinh... Tuy nhiên nhiều người không biết trong củ ấu tàu chứa một chất độc có thể gây ngộ độc nghiêm trọng nên vẫn vô tư sử dụng.

Trường hợp điển hình, mới đây tại Bệnh viện Bạch Mai một bệnh nhân ở Nam Định được đưa vào cấp cứu tại Trung tâm Chống độc trong tình trạng tê bì tứ chi, đại tiểu tiện mất kiểm soát sau khi ăn củ ấu tàu. Theo lời kể của bệnh nhân này, đây không phải lần đầu tiên ông sử dụng củ ấu tàu để tăng cường sức khoẻ, chữa bệnh xương khớp. Từ ngày còn trẻ, ông đã thường xuyên ăn và uống nước củ ấu tàu để tăng sức khoẻ, sức chịu đòn, tránh đau khi tập võ cũng như lúc thực hiện nhiệm vụ công việc. Đây là bài thuốc được bạn bè truyền tai cho nhau và rất khó để mua được.

Người bệnh cũng chia sẻ cách sử dụng, mỗi lần chỉ sử dụng một lượng nhỏ, luộc kỹ, ăn củ và uống cả nước. Khi ăn, nếu có hiện tượng tê bì thì chạy hoặc nhờ người tác động lực vào mình để toát mồ hôi sẽ khỏi. Tuy nhiên, sau khi sử dụng lần này, có hiện tượng tê bì, bệnh nhân đã chạy nhiều vòng và nhờ người hỗ trợ tác động vật lý, cũng như chủ động tạo nôn để đẩy phần đã sử dụng ra ngoài, nhưng không thấy đỡ. Hiện tượng tê bì ngày càng nặng lên, thậm chí người cảm thấy choáng váng, ngất và có tình trạng vệ sinh tại chỗ. Bệnh nhân được xử trí truyền dịch tại tuyến huyện và chuyển thẳng vào Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai. Tại đây, kết quả xét nghiệm nước tiểu tìm thấy aconitin (chất độc có trong củ ấu tàu) và dấu hiệu bị tổn thương cơ tim. 

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Văn Chiến, Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai cho biết, củ ấu tàu là loài thực vật chứa độc tính rất mạnh. Aconitin là thuốc độc bảng A, chỉ với một lượng nhỏ có thể gây tử vong, 1mg có thể gây ngộ độc nặng, 2-3mg đủ khiến một người trưởng thành tử vong.

Củ ấu tàu chứa chất độc cực mạnh người dân không nên mạo hiểm ăn. Ảnh minh họa

Aconitin gây độc trên tim, thần kinh và tiêu hóa, tác động rất nhanh. Các triệu chứng có thể xuất hiện trong vòng vài giờ sau khi uống dịch chiết hoặc ăn củ, rễ, lá cây ấu tàu. Bệnh nhân sẽ có cảm giác tê bì môi, lưỡi, chân, tay, thậm chí toàn thân, đau bụng, nôn, tiêu chảy. 

Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai cho biết thêm, củ ấu tàu là rễ củ của cây ô đầu. Củ ấu tàu thường được dùng trong Đông y, làm rượu thuốc để xoa bóp, chữa các chứng đau, tê, nhức, mỏi xương khớp. Nhiều người dân đi du lịch, nghe giới thiệu củ ấu tàu làm đặc sản, thuốc chữa bách bệnh, mang về nhà dùng, thậm chí nấu cháo ăn thì bị ngộ độc.

Ngộ độc aconitin xuất hiện rất nhanh, các triệu chứng có thể xuất hiện ngay hoặc sau vài phút/ vài giờ sau khi uống dịch chiết hoặc ăn củ, rễ, lá cây ấu tàu. Biểu hiện ngộ độc khá đặc trưng là cảm giác tê bì môi, lưỡi, chân, tay, thậm chí toàn thân, đau bụng, nôn, tiêu chảy.

Biểu hiện nguy hiểm nhất của ngộ độc aconitin là loạn nhịp tim, ngoại tâm thu thất, trường hợp nặng là ngoại tâm thu thất đa ổ, nhịp nhanh thất, xoắn đỉnh, rung thất và tử vong. Loạn nhịp tim là nguyên nhân chính gây tử vong và nguy cơ tử vong luôn thường trực một khi ngộ độc đã xảy ra. Trung tâm đã từng có các bệnh nhân ngộ độc rất nặng, ngay tại Trung tâm sau khi đã được cấp cứu, hồi sức rồi, nhưng tim vẫn bị loạn nhịp và ngừng đập nhiều lần, phải sốc điện chữa loạn nhịp ngừng tuần hoàn tới hàng chục lần, cuối cùng may mắn bệnh nhân mới qua khỏi”.

Ở Việt Nam, củ ấu tàu cho tới nay chỉ ở dạng thô, nghĩa là dạng củ còn nguyên dạng, hoặc dạng thái lát còn dễ nhận dạng. Nhưng Trung tâm đã có các bệnh nhân sử dụng thuốc y học cổ truyền dạng viên của Trung Quốc, sau khi sử dụng bệnh nhân bị ngộ độc, xét nghiệm mẫu thuốc và nước tiểu thấy độc tố aconitin.

Điều đó cho thấy quy trình bào chế củ ấu tàu của y học cổ truyền hiện nay còn chưa được đảm bảo an toàn, đồng thời cũng không thể xác định được hàm lượng độc tố aconitin bên trong sản phẩm tạo ra, hoặc hàm lượng độc tố cũng không ổn định, lúc cao, lúc thấp. Trong khi đó, với một chất có độc tính cao thì bắt buộc phải kiểm soát chặt chẽ khâu nguyên liệu, bào chế, đóng gói sản xuất, chỉ định, kê đơn. Do đó người dân tuyệt đối chỉ dùng củ ấu tàu ở dạng bôi ngoài da, không nên uống hay ăn. 

An Dương