QCVN 110:2023/BGTVT về bộ trục bánh xe của đầu máy, toa xe

Trong những năm gần đây, phát triển hạ tầng giao thông đường sắt tại Việt Nam diễn ra nhanh chóng, đặc biệt ở các tuyến đường sắt đô thị, đường sắt hàng hóa và vận tải liên tỉnh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc quản lý kỹ thuật và an toàn của các bộ phận chịu lực trọng yếu như bộ trục bánh xe vẫn chưa đồng bộ. Trước đây, tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng cho bộ trục bánh xe còn rời rạc và thiếu thống nhất, dẫn đến nhiều khó khăn trong sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu thiết bị. Điều này không chỉ gây trở ngại cho việc kiểm tra chất lượng mà còn tiềm ẩn rủi ro về an toàn vận hành, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả khai thác và bảo trì đầu máy, toa xe.

Các sự cố liên quan đến hỏng hóc bộ trục bánh xe, như nứt trục, mòn không đồng đều hay lực ép không đạt chuẩn, đã từng xảy ra, gây gián đoạn khai thác và tổn thất tài chính lớn. Bên cạnh đó, việc áp dụng tiêu chuẩn quốc tế chưa được đồng bộ hóa khiến nhiều bộ trục nhập khẩu phải kiểm tra lại hoặc điều chỉnh để phù hợp với điều kiện vận hành của Việt Nam. Thực trạng này đặt ra nhu cầu cấp thiết về một quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đồng bộ, rõ ràng, đảm bảo vừa an toàn vừa khả thi trong thực tiễn vận hành.

Trục bánh xe, toa xe cần đáp ứng yêu cầu kỹ thuật theo quy chuẩn quy định. Ảnh  minh họa

Trước bối cảnh đó, Bộ Giao thông vận tải đã ban hành QCVN 110:2023/BGTVT, quy định các yêu cầu kỹ thuật bắt buộc đối với bộ trục bánh xe đầu máy và toa xe. Quy chuẩn áp dụng với bộ trục sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới, có mã HS 8607.11.00 và 8607.12.00, đồng thời hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng quản lý kỹ thuật, bảo đảm an toàn vận hành và bảo vệ môi trường. Những bộ trục sử dụng trong các tuyến đường sắt đô thị, đường sắt tốc độ cao hoặc phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh không thuộc phạm vi điều chỉnh.

QCVN 110:2023/BGTVT đặt ra các yêu cầu cơ bản về kỹ thuật và quản lý. Mỗi bộ trục phải kèm bản vẽ kỹ thuật, kết quả kiểm tra kích thước, phân tích vật liệu, lực ép bánh xe vào trục, kiểm tra cân bằng động, khuyết tật bề mặt và bên trong. Hai bánh xe trên cùng một bộ trục phải cùng kiểu loại, vật liệu chế tạo phải đáp ứng thành phần hóa học và cơ tính theo tài liệu kỹ thuật, và điện trở giữa hai mặt lăn bánh xe không được vượt quá 0,01 Ω nhằm đảm bảo an toàn điện và kỹ thuật.

Các thông số hình học như đường kính cổ trục, giang cách bánh xe, độ không vuông góc, độ không đồng tâm, khoảng cách đến mặt đầu trục và chiều dài bộ trục đều được quy định nghiêm ngặt với sai số giới hạn nhằm bảo đảm độ chính xác cao trong vận hành. Lực ép giữa bánh xe và trục phải nằm trong khoảng xác định theo tiêu chuẩn, với biểu đồ lực ép thể hiện sự tăng đều và không dao động bất thường, yếu tố quyết định độ bền và ổn định của bộ trục khi vận hành.

Độ cứng bề mặt bánh xe được đo tại nhiều vị trí, với giá trị trung bình theo tiêu chuẩn: 300–341 HB cho bánh xe đầu máy, 270–341 HB cho bánh xe thép cán toa xe, 277–341 HB cho bánh xe thép đúc toa xe, bảo đảm bánh xe chịu được lực tác động lớn trong quá trình khai thác.

Quy chuẩn cũng nêu rõ trách nhiệm quản lý, kiểm tra và chứng nhận bộ trục bánh xe. Các nhà sản xuất, nhập khẩu phải thực hiện kiểm tra, công bố hợp quy và đăng ký chứng nhận theo quy định, giúp thống nhất yêu cầu kỹ thuật, bảo đảm an toàn và tăng khả năng hội nhập với tiêu chuẩn quốc tế.

Việc ban hành QCVN 110:2023/BGTVT đánh dấu bước tiến quan trọng trong quản lý kỹ thuật và an toàn bộ trục bánh xe tại Việt Nam. Không chỉ giúp nâng cao chất lượng, an toàn vận hành đường sắt, quy chuẩn còn hỗ trợ các nhà sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu thực hiện đúng quy định, giảm rủi ro kỹ thuật và tạo nền tảng cho giao thông đường sắt phát triển bền vững.

An Dương