TCVN 14252:2024 về công bố cảm quan đối với sản phẩm tiêu dùng

Đối với nhiều nhóm sản phẩm, đặc biệt là thực phẩm, đồ uống, mỹ phẩm, sản phẩm chăm sóc cá nhân và hàng gia dụng, yếu tố cảm quan không chỉ là tiêu chí đánh giá chất lượng mà còn là lợi thế cạnh tranh quan trọng, giúp doanh nghiệp tạo sự khác biệt so với các sản phẩm cùng loại trên thị trường.

Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng có nhiều lựa chọn, các công bố cảm quan được xem như “điểm chạm” đầu tiên, định hình kỳ vọng và cảm nhận ban đầu về sản phẩm. Một lời khẳng định rằng sản phẩm “thơm hơn” hay “êm dịu hơn” có thể nhanh chóng tạo ấn tượng tích cực, thúc đẩy quyết định mua hàng ngay cả khi người tiêu dùng chưa trực tiếp trải nghiệm.

Chính vì vậy, công bố cảm quan ngày càng được doanh nghiệp khai thác như một công cụ truyền thông hiệu quả, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hình ảnh thương hiệu và gia tăng giá trị cảm nhận của sản phẩm. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy không phải mọi công bố cảm quan đều được xây dựng trên cơ sở khoa học rõ ràng và đáng tin cậy. Không ít trường hợp, các tuyên bố này chỉ dựa trên cảm nhận cá nhân, thử nghiệm nội bộ mang tính tham khảo hoặc các khảo sát người tiêu dùng với quy mô nhỏ, thiếu tính đại diện. Việc lựa chọn đối tượng đánh giá, cách đặt câu hỏi, điều kiện thử nghiệm và phương pháp xử lý số liệu đôi khi chưa tuân thủ các nguyên tắc khoa học, dẫn đến kết quả dễ bị thiên lệch hoặc khó kiểm chứng.

Xác định cảm quan hàng tiêu dùng giúp minh bạch và xây dựng niềm tin lâu dài với người tiêu dùng. Ảnh minh họa

Bên cạnh đó, việc diễn giải và sử dụng kết quả nghiên cứu cảm quan trong truyền thông cũng là một vấn đề đáng lưu ý. Trong một số trường hợp, sự khác biệt cảm quan được ghi nhận chỉ mang tính xu hướng hoặc chỉ có ý nghĩa trong một nhóm người tiêu dùng nhất định, nhưng khi đưa ra công bố lại bị khái quát hóa hoặc phóng đại. Điều này không chỉ làm giảm độ tin cậy của thông điệp mà còn có thể gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng, tạo ra khoảng cách giữa kỳ vọng và trải nghiệm thực tế.

Hệ quả của việc thiếu cơ sở khoa học trong công bố cảm quan không chỉ dừng lại ở việc suy giảm niềm tin của người tiêu dùng. Trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, những công bố thiếu minh chứng rõ ràng còn tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp thương mại giữa các doanh nghiệp, đặc biệt khi các tuyên bố mang tính so sánh trực tiếp. Đồng thời, doanh nghiệp cũng có thể đối mặt với rủi ro pháp lý và áp lực từ cơ quan quản lý trong bối cảnh các quy định về quảng cáo và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ngày càng được siết chặt.

Chính từ thực trạng đó, yêu cầu đặt ra là cần có một cách tiếp cận bài bản, khoa học và minh bạch hơn đối với các công bố cảm quan. Việc chuẩn hóa phương pháp chứng minh và diễn giải các tuyên bố cảm quan không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, mà còn góp phần xây dựng niềm tin lâu dài với người tiêu dùng, hướng tới một thị trường hàng tiêu dùng phát triển lành mạnh và bền vững.

Trong bối cảnh yêu cầu minh bạch thông tin và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ngày càng được đề cao, việc có một khuôn khổ thống nhất để chứng minh các công bố cảm quan trở nên hết sức cần thiết. Xuất phát từ yêu cầu đó, Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14252:2024 – Phân tích cảm quan – Hướng dẫn chứng minh công bố cảm quan và công bố đối với sản phẩm tiêu dùng, hài hòa với ISO 20784:2021, đã được ban hành. Tiêu chuẩn đóng vai trò như cầu nối giữa khoa học phân tích cảm quan và hoạt động truyền thông, tiếp thị sản phẩm.

TCVN 14252:2024 không nhằm đánh giá chất lượng sản phẩm theo nghĩa truyền thống, mà tập trung hướng dẫn cách thức chứng minh rằng một công bố cảm quan cụ thể là có cơ sở và phù hợp với dữ liệu thu được từ các nghiên cứu cảm quan. Tiêu chuẩn áp dụng cho nhiều loại sản phẩm tiêu dùng khác nhau, đồng thời có thể sử dụng bởi doanh nghiệp, phòng thử nghiệm, tổ chức nghiên cứu thị trường và cơ quan quản lý.

Một điểm cốt lõi của tiêu chuẩn là yêu cầu các công bố cảm quan phải gắn chặt với mục tiêu nghiên cứu rõ ràng. Trước khi tiến hành thử nghiệm, doanh nghiệp cần xác định cụ thể mình muốn chứng minh điều gì, ví dụ so sánh sản phẩm mới với sản phẩm hiện có, hoặc khẳng định một đặc tính nổi trội. Việc xác định đúng mục tiêu giúp lựa chọn phương pháp phân tích cảm quan phù hợp, tránh tình trạng sử dụng dữ liệu không tương thích để đưa ra kết luận.

TCVN 14252:2024 nhấn mạnh vai trò của phương pháp phân tích cảm quan khoa học, có kiểm soát. Các phép thử phải được thiết kế phù hợp, từ việc lựa chọn hội đồng đánh giá, số lượng người tham gia, điều kiện thử nghiệm đến cách thu thập và xử lý dữ liệu. Hội đồng cảm quan có thể là người tiêu dùng, người đánh giá được huấn luyện hoặc kết hợp cả hai, tùy theo mục đích công bố. Tuy nhiên, dù áp dụng hình thức nào, tiêu chuẩn đều yêu cầu tính khách quan, tính đại diện và khả năng lặp lại của kết quả.

Một nguyên tắc quan trọng khác được tiêu chuẩn đề cập là mối liên hệ chặt chẽ giữa dữ liệu cảm quan và cách diễn đạt công bố. Kết quả thử nghiệm cần được phân tích và diễn giải một cách trung thực, không phóng đại hoặc suy diễn vượt quá phạm vi dữ liệu. Chẳng hạn, nếu kết quả chỉ cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê trong một nhóm đối tượng nhất định, thì công bố cũng phải phản ánh đúng phạm vi đó, thay vì khái quát cho toàn bộ người tiêu dùng.

TCVN 14252:2024 cũng lưu ý đến bối cảnh sử dụng công bố cảm quan. Công bố có thể xuất hiện trên bao bì, tài liệu quảng cáo, website hoặc các kênh truyền thông khác, và mỗi bối cảnh đều đòi hỏi mức độ rõ ràng và chính xác nhất định. Tiêu chuẩn khuyến nghị doanh nghiệp cần đảm bảo rằng người tiêu dùng có thể hiểu đúng ý nghĩa của công bố, tránh gây nhầm lẫn hoặc kỳ vọng không phù hợp.

Bên cạnh đó, tiêu chuẩn đề cao yêu cầu về lưu trữ và minh chứng dữ liệu. Các kết quả nghiên cứu cảm quan dùng để chứng minh công bố cần được ghi chép, lưu giữ đầy đủ để có thể truy xuất khi cần thiết, phục vụ cho hoạt động kiểm tra nội bộ, đánh giá của bên thứ ba hoặc yêu cầu từ cơ quan quản lý. Điều này góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của doanh nghiệp trong hoạt động truyền thông sản phẩm.

Việc TCVN 14252:2024 được xây dựng hài hòa với ISO 20784:2021 mang ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh hội nhập. Tiêu chuẩn giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận và áp dụng các thông lệ quốc tế về phân tích cảm quan và chứng minh công bố, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời, tiêu chuẩn cũng tạo điều kiện để các cơ quan quản lý có cơ sở thống nhất khi xem xét, đánh giá tính phù hợp của các công bố cảm quan.

Trong thực tiễn áp dụng, TCVN 14252:2024 không chỉ giúp giảm rủi ro pháp lý và tranh chấp liên quan đến quảng cáo, mà còn góp phần xây dựng niềm tin bền vững với người tiêu dùng. Khi các công bố cảm quan được chứng minh bằng dữ liệu khoa học rõ ràng, minh bạch, người tiêu dùng có cơ sở để đưa ra lựa chọn, còn doanh nghiệp khẳng định được uy tín và giá trị thương hiệu.

TCVN 14252:2024 (ISO 20784:2021) là bước tiến quan trọng trong việc chuẩn hóa mối quan hệ giữa nghiên cứu cảm quan và truyền thông sản phẩm. Tiêu chuẩn không làm hạn chế sự sáng tạo trong tiếp thị, mà đặt ra nền tảng khoa học cần thiết để các công bố cảm quan trở nên đáng tin cậy, có trách nhiệm và phù hợp với xu hướng phát triển bền vững của thị trường tiêu dùng hiện đại.

An Dương