Thị trường lao động Việt Nam trước sức ép chuyển đổi số

Thách thức kép

Thị trường lao động Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ khi công nghệ số, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa len lỏi vào gần như mọi lĩnh vực kinh tế – xã hội. Điều này mở ra cơ hội lớn cho tăng năng suất, tạo việc làm mới, nhưng cũng tạo ra nhiều áp lực chưa từng có về kỹ năng, an sinh và ổn định thị trường lao động.

Theo PGS. TS. Nguyễn Đăng Khoa (Trường Đại học Luật TPHCM), Việt Nam cần sớm “thiết kế khung pháp lý linh hoạt để đảm bảo quyền lợi cho lao động nền tảng, lao động tự do và các công việc phi truyền thống, đồng thời bảo vệ họ khỏi rủi ro thất nghiệp và thiếu an sinh”.

Hiện nhiều lao động nền tảng chưa được định danh, dẫn đến khó tiếp cận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm tai nạn lao động và các quyền lợi cơ bản, làm giảm chất lượng việc làm và năng suất lao động tổng thể.

Sinh viên thực hành tại Trường cao đẳng Công nghệ quốc tế Lilama 2.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang đối mặt với vòng lặp mất cân đối nhân lực. TS. Huỳnh Thanh Điền (Trường cao đẳng Công nghệ quốc tế Lilama 2) nhấn mạnh: “Doanh nghiệp thiếu trầm trọng lao động kỹ thuật, trong khi hệ thống giáo dục đào tạo ồ ạt cử nhân văn phòng. Sự lệch pha này dẫn đến nguồn nhân lực thừa nơi không cần và thiếu nơi cần, tạo ra vòng lặp lãng phí kéo dài và kìm hãm năng suất”.

Thách thức còn nằm ở việc năng suất lao động Việt Nam vẫn thấp, trong khi yêu cầu về năng suất trong kỷ nguyên số ngày càng cao. Người lao động thiếu kỹ năng số dễ bị tụt lại phía sau, doanh nghiệp khó tiếp cận nguồn lực chất lượng cao, nền kinh tế khó vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Hoàn thiện chính sách và nâng chuẩn kỹ năng

Theo ông Lê Hoàng Anh, Chuyên gia lao động tại Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, “khung pháp lý linh hoạt kết hợp đào tạo, nâng cấp kỹ năng và an sinh xã hội sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa cơ hội từ chuyển đổi số và tránh rủi ro mất việc hàng loạt”.

Bên cạnh đó, cần định danh rõ các loại hình lao động mới như lao động nền tảng, freelance và lao động số, đồng thời bổ sung hệ thống quyền lợi tối thiểu về bảo hiểm, an toàn lao động, nghỉ ngơi và khả năng tham gia thương lượng tập thể. Đây là điều kiện để lao động tham gia vào nền kinh tế số một cách công bằng, tránh tình trạng “rơi khỏi lưới an sinh”. 

TS. Huỳnh Thanh Điền chỉ ra: “Đào tạo lệch hướng, chỉ tiêu tuyển sinh không phù hợp và định kiến xã hội khiến lao động kỹ thuật ít được lựa chọn, trong khi các ngành văn phòng chiếm ưu thế. Hệ quả là nền kinh tế thiếu nhân lực vận hành, chế tạo, bảo trì những vị trí quan trọng để nâng năng suất”.

Đào tạo số hóa – chìa khóa nâng cao năng suất, chất lượng lao động.

Chiến lược đào tạo giúp người lao động thích ứng với những công việc yêu cầu kỹ năng số, kỹ năng mềm và tư duy đổi mới. Doanh nghiệp cần chủ động đào tạo nội bộ, áp dụng công nghệ, chuẩn hóa quy trình và tự động hóa một phần sản xuất để nâng cao năng suất.

Ngoài ra, liên kết “Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp” cần được thúc đẩy mạnh mẽ. Khi cả ba bên cùng tham gia, thị trường lao động mới có thể phát triển đồng bộ, giảm tình trạng đào tạo lệch pha với nhu cầu thực tế và tạo ra nguồn nhân lực đủ khả năng cạnh tranh trong nền kinh tế số. Chuyên gia Lê Hoàng Anh cũng cảnh báo: Nếu không đầu tư đồng bộ, Việt Nam sẽ phải đối mặt với tình trạng lao động phổ thông dư thừa, lao động kỹ năng cao thiếu hụt, làm chậm tăng trưởng năng suất và giảm khả năng cạnh tranh quốc tế.

Trong bối cảnh thế giới đang chạy đua phát triển nhân lực chất lượng cao, Việt Nam không chỉ cần điều chỉnh chính sách mà còn phải chuyển đổi toàn diện từ tư duy đến mô hình đào tạo, làm việc và quản trị doanh nghiệp. Chuyển đổi số không chỉ là cơ hội, mà còn là phép thử về chính sách, pháp luật và năng lực thích ứng của nguồn nhân lực Việt Nam.

Nếu hành động chậm, Việt Nam sẽ tụt lại phía sau trong cuộc cạnh tranh nhân lực toàn cầu. Ngược lại, hoàn thiện pháp lý, đào tạo đồng bộ và nâng cao kỹ năng số sẽ tạo cú hích để thị trường lao động Việt Nam bứt phá mạnh mẽ, hướng tới nền kinh tế năng suất cao, chất lượng và bền vững.

Thanh Hiền