Thuốc diệt gián và kiến hiệu quả cao nhưng cần dùng đúng cách để tránh rủi ro sức khỏe

Gián và kiến là hai loại côn trùng gây phiền toái trong nhà, xuất hiện bất cứ nơi nào có thức ăn, độ ẩm hay khe hở nhỏ. Trong nhu cầu kiểm soát “khách không mời”, thuốc diệt gián và kiến trở thành lựa chọn phổ biến của người tiêu dùng. Đây là các sản phẩm hóa học được thiết kế để tiêu diệt hoặc ức chế sự sinh sôi của gián và kiến, thông qua các cơ chế tác động lên hệ thần kinh hoặc chuyển hóa của chúng. Tuy nhiên, nếu lạm dụng hoặc dùng không đúng cách, người dùng có thể đối mặt với rủi ro sức khỏe đáng kể.

Các dạng thuốc diệt gián và kiến phổ biến hiện nay bao gồm: dạng gel, dạng bột, dạng xịt và bẫy mồi. Gel thường chứa mùi thu hút gián hoặc kiến ăn vào rồi đem về tổ, gây lây lan sang các cá thể khác. Bột được rải tại các vị trí gián thường lui tới, và khi chúng đi qua, bột bám vào cơ thể gây ngộ độc từ từ. Xịt diệt côn trùng như Raid có tác dụng tức thì khi phun trực diện. Bẫy mồi – thường là gel hoặc viên – hiệu quả đặc biệt đối với kiến: khi ăn mồi rồi mang về tổ, cả đàn bị ảnh hưởng.

GS Bùi Công Hiển, Hội Côn trùng học Việt Nam từng cảnh báo trên báo Sức khỏe và Đời sống, hiện nay, chỉ riêng ở các thành phố lớn và các khu du lịch đều trang bị trong nhà một đến vài bình thuốc xịt diệt côn trùng như muỗi, gián, kiến... Tuy nhiên, thực tế có rất ít người chú ý đến các hoạt chất của các thuốc này là gì, những nguy cơ có thể gặp khi sử dụng, những ảnh hưởng lên sức khỏe con người, vật nuôi và môi trường sống. Thuốc diệt côn trùng hay thường gọi thuốc trừ sâu, tiếng Anh là insecticide, được hiểu là các chất vô cơ hay hợp chất hữu cơ, có tác dụng giết chết, hấp dẫn hay xua đuổi côn trùng gây hại.

Sử dụng thuốc diệt gián và kiến nên đảm bảo an toàn. Ảnh minh họa

Trên thị trường có nhiều loại thuốc của nhiều hãng khác nhau nhưng đều có thành phần hoạt chất tương tự nhau, thường là Tetramethrin, Cypermethrin, Iminoprothrin, Prallethrin, Permethrin (chất hóa học tổng hợp thuộc nhóm Pyrethroid) hay Propoxur (nhóm Carbamate). Propoxur là một chất ức chế không hồi phục men Cholinestarase ở động vật (kể cả người). Khi Cholinesterase bị ức chế, hệ thần kinh tự chủ sẽ hoạt động quá mức và không kiểm soát dẫn đến tử vong. Thường mỗi bình thuốc kết hợp 2 hoạt chất của nhóm Pyrethroid. Tỷ lệ phần trăm thể tích của các hoạt chất dao động từ 0,05% đến 0,5%, còn lại là chất phụ gia tạo hương và dung môi.

Nếu sử dụng thuốc diệt côn trùng không đúng cách hoặc trong không gian kín, hóa chất có thể gây co thắt phế quản, rối loạn thần kinh hoặc kích ứng đường hô hấp. Thuốc có tác dụng mạnh cũng đồng nghĩa với nguy cơ cao nếu tiếp xúc lâu dài, kể cả qua hơi hoặc tồn lưu trong môi trường nhà. Nếu thuốc khiến côn trùng chết quá nhanh tức là nồng độ rất cao mức độ rủi ro cho người dùng cũng tăng cao.

Do đó, các chuyên gia cho rằng tốt hơn hết phòng ngừa gián và kiến xâm nhập vào nhà bằng cách sử dụng đặc điểm sinh học để đánh lừa chúng. Nói cách khác, việc đầu tiên là loại bỏ mọi nguyên nhân khiến côn trùng này vào nhà.

Theo Amy Cross, điều phối viên dự án Trung tâm thông tin thuốc trừ sâu Mỹ gợi ý gián và kiến cần thức ăn để tồn tại. Hãy dọn sạch mọi vụn thức ăn trên sàn nhà, bàn, quầy bếp và đậy kín thức ăn. Đặc biệt gián cũng bị hấp dẫn bởi những thứ như tóc, xà phòng và kem đánh răng. Vì vậy, nên giữ nhà cửa sạch sẽ và cất mọi vật dụng chúng "ăn" được.

Ngoài ra nước cần cho sự sống của gián. Nếu có đường ống hoặc khu vực nào bị rò rỉ khiến nước đọng hoặc nhỏ giọt, chẳng hạn bên dưới bồn rửa hoặc trong tầng hầm, thì gián có khả năng tụ tập ở dưới đó người tiêu dùng nên ưu tiên biện pháp vệ sinh đậy kín thức ăn, giữ nhà cửa khô thoáng và dùng hóa chất khi thực sự cần thiết, tuân thủ đúng hướng dẫn. Nghiên cứu cho thấy gián Đức là loại rất dễ kháng thuốc, nếu chỉ dựa vào hóa chất mà không kết hợp biện pháp phòng ngừa, hiệu quả rất khó duy trì.

Để an toàn và hiệu quả khi dùng thuốc diệt gián và kiến, người tiêu dùng nên lựa chọn sản phẩm đã được cấp phép lưu hành bởi Bộ Y tế, có nhãn mác rõ ràng và hướng dẫn cụ thể; Tuân thủ đúng liều lượng và cách dùng theo hướng dẫn; Đeo găng tay, khẩu trang và mặc áo dài tay khi phun hoặc rải thuốc, tránh để tiếp xúc trực tiếp với da; Đóng kín cửa và cách ly khu vực trong quá trình thuốc hoạt động; Thông gió kỹ sau khi sử dụng và lau rửa bề mặt tiếp xúc; Luân phiên các loại hoạt chất để giảm nguy cơ kháng thuốc của côn trùng; Không phun gần thức ăn, đồ dùng bếp, khu vực nấu nướng; Tránh sử dụng thuốc này cho trẻ nhỏ, người có cơ địa nhạy cảm; Kết hợp các biện pháp vật lý như bẫy, bịt khe tường, giữ nhà cửa vệ sinh, khô ráo.

Khi gián, kiến tái phát mạnh hoặc xuất hiện tổ lớn trong tường, khe nứt, tốt nhất nên liên hệ đơn vị kiểm soát côn trùng chuyên nghiệp. Họ có kỹ thuật an toàn, kinh nghiệm và công nghệ để xử lý tận gốc mà hạn chế ảnh hưởng đến sức khỏe con người và vật nuôi.

Thuốc diệt gián và kiến có giá trị nếu được sử dụng đúng cách và đúng lúc. Nhưng nếu lạm dụng, tiếp xúc sai phương thức hoặc không đảm bảo điều kiện an toàn, nó có thể mang đến hơn là sự an toàn đó là rủi ro cho sức khỏe. Người tiêu dùng cần cân nhắc kỹ trước khi chọn mua, sử dụng thông minh và ưu tiên các giải pháp phòng ngừa đó mới là cách hiệu quả và an toàn lâu dài.

Vân Thảo (T/h)