Việt Nam cần tăng thuế thuốc lá để giảm số người hút và bệnh tật do thuốc lá gây ra

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch, các bệnh về hô hấp và ảnh hưởng sức khỏe sinh sản cả nam và nữ. Bà Trần Thị Nhị Thủy, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, mặc dù đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng Việt Nam vẫn thuộc nhóm 15 quốc gia trên thế giới có số người hút thuốc nhiều nhất. Mỗi năm cả nước có trên 40.000 ca tử vong vì các bệnh do thuốc lá gây ra. Con số này sẽ tăng lên 70.000 ca/năm vào 2030, gấp gần 4 lần số ca tử vong vì tai nạn giao thông đường bộ trong toàn quốc nếu Việt Nam không phòng, chống tác hại thuốc lá có hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy chi phí kinh tế hàng năm cho việc sử dụng thuốc lá ở Việt Nam ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP (năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia, bao gồm: 16,4 nghìn tỷ đồng từ chi phí y tế trực tiếp, 5,9 nghìn tỷ đồng từ chi phí gián tiếp do bệnh tật và 85,8 nghìn tỷ đồng do tử vong sớm. Ngoài ra hàng năm còn phải kể đến 49 nghìn tỷ đồng cho mua thuốc lá hút. Đây là những chi phí lớn, gây thiệt hại cho sự thịnh vượng của nền kinh tế nước nhà trong hiện tại cũng như trong tương lai mà hoàn toàn có thể phòng tránh được.

Bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, mỗi năm có tới hàng chục nghìn ca tử vong do thuốc lá và những ca tử vong này đều có thể phòng ngừa được. Dẫn số liệu của Tổng cục Thống kê gần đây, bà Angela Pratt cho biết, mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại. Từ năm 2022 đến 2023, tổng sản lượng sản xuất đã tăng hơn 10%. Do đó cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam và bảo vệ sức khỏe, cuộc sống của người dân. Theo bà Angela Pratt, một trong những thách thức lớn nhất là giá thuốc lá ở Việt Nam ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân bởi nó vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng, đây là điều cần phải nhanh chóng thay đổi.

Ảnh minh họa

Thống kê của Tổ chức HealthBridge Canada (Tổ chức phi chính phủ hoạt động về lĩnh vực y tế của Canada) tại Việt Nam cho thấy, thuốc lá đã tạo nên gánh nặng bệnh tật, làm suy giảm chất lượng nguồn lao động. Hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động. Phần lớn số người chết vì bệnh liên quan đến thuốc lá là những người trong độ tuổi lao động, bị tử vong sớm. Mỗi công dân Việt Nam bị ốm hoặc tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá đều làm suy giảm quy mô và chất lượng nguồn lao động của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vấn đề này sẽ trở nên rõ rệt hơn trong 10-20 năm tới khi nhóm người hút thuốc lá hiện nay bắt đầu phải đối mặt với những tác động đến sức khỏe của việc sử dụng thuốc lá.

Cần tăng thuế thuốc lá nhằm giảm thiểu số lượng người sử dụng

Theo chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn, việc tăng thuế đối với sản xuất và tiêu thụ thuốc lá của Việt Nam là rất cần thiết, bởi với mức thuế chưa đến 40% như hiện nay là rất thấp so với mặt bằng chung của thế giới. Việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc là cần tăng ở mức đủ lớn để làm chậm lại đà tăng trưởng về tiêu thụ và giảm tiêu dùng thuốc lá, đồng thời, phải được thực hiện hàng năm để tránh xói mòn do lạm phát. Việc tăng thuế đối với thuốc lá cũng không ảnh hưởng đến sự gia tăng của thuốc lá nhập lậu bởi thực tế, việc nhập lậu thuốc lá chỉ là đối với một số nhãn hàng cụ thể (jet, hero, 555)… Bên cạnh đó, khi giá thuốc lá trong nước tăng lên do thuế tăng, thì giá thuốc lá lậu cũng sẽ tăng theo chứ không giữ nguyên như trước. Mặt khác, nếu các cơ quan chức năng tiếp tục làm tốt, làm quyết liệt trong công tác phòng, chống buôn lậu, thì việc tăng thuế đối với thuốc lá sẽ không ảnh hưởng đến việc nhập lậu thuốc lá.

Theo ông Nguyễn Tuấn Lâm, đến từ Tổ chức Y tế thế giới, trong giai đoạn từ 2010 - 2020 (mặc dù có các lần tăng thuế 2016, 2019), giá/thuế thuốc lá tăng hầu như không đáng kể. Trong khi đó, thị trường sản phẩm quá đa dạng, nhiều loại thuốc rẻ tiền, khiến người mua có thể dễ dàng lựa chọn thay thế để giữ nguyên mức chi.

Đứng trước những tác hại về sức khỏe, tổn thất về kinh tế mà việc hút thuốc lá gây ra với đối với cá nhân, gia đình, xã hội, môi trường, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thủ tướng Chính phủ đã có các Nghị quyết về tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.

Theo chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sẽ trình Quốc hội có ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ hợp thứ 9 (tháng 5/2025).

Cụ thể, phương án 1 sẽ tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030; Phương án 2 áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.

Cũng theo bà Trần Thị Nhị Thủy, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Thông tin và Truyền thông, việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt để tác động đến nhận thức và hành vi tiêu dùng thuốc lá được đánh giá trên một số khía cạnh. Trong đó, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ giúp tăng giá bán của sản phẩm; giúp giảm tiêu thụ; giúp ngăn chặn việc bắt đầu sử dụng thuốc lá. 

Đối với các lập luận cho rằng, việc tăng thuế sẽ làm tăng buôn lậu, đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam khẳng định, bằng chứng cho thấy giá cả không phải là yếu tố dẫn tới hoạt động buôn lậu. Nhiều người hút thuốc lá lậu sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho các nhãn hàng không có ở trong nước. Yếu tố quan trọng nhất để giải quyết tình trạng buôn lậu hoặc buôn bán thuốc lá bất hợp pháp là năng lực thực thi và nỗ lực của các cơ quan chức năng.

Khi giá thuốc lá tăng, mọi người sẽ chi tiêu cho các sản phẩm khác. Thêm vào đó, Chính phủ có thêm doanh thu để đầu tư trở lại vào nền kinh tế - vào các lĩnh vực như sức khỏe và giáo dục. Và không giống như thuốc lá, các lĩnh vực này sẽ làm tăng năng suất và tăng trưởng của đất nước.

Khánh Mai (t/h)