Xuất khẩu xanh - chìa khóa cho phát triển bền vững

Trong những năm gần đây, xuất khẩu xanh trở thành xu hướng nổi bật, phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy phát triển kinh tế toàn cầu. Với những biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt, ô nhiễm môi trường gia tăng, nguồn tài nguyên thiên nhiên dần cạn kiệt, các quốc gia và doanh nghiệp buộc phải chuyển hướng sang mô hình phát triển bền vững, trong đó xuất khẩu xanh đóng vai trò then chốt.

Xuất khẩu xanh được hiểu là hoạt động xuất khẩu các sản phẩm thân thiện với môi trường, được sản xuất theo quy trình giảm thiểu phát thải khí nhà kính, tiết kiệm năng lượng, giảm sử dụng hóa chất độc hại và đảm bảo khả năng tái chế, tái sử dụng. Không chỉ giới hạn ở sản phẩm, xuất khẩu xanh còn bao gồm cả dịch vụ, đóng gói, vận chuyển và tiêu thụ cuối cùng. Điều này đồng nghĩa với việc toàn bộ chuỗi giá trị phải tuân thủ các tiêu chí xanh – từ nguyên liệu đầu vào cho đến sản phẩm cuối cùng.

Việt Nam là một trong những quốc gia có cơ cấu xuất khẩu lớn, đặc biệt ở các lĩnh vực nông sản, thủy sản, dệt may, gỗ và chế biến thực phẩm. Tuy nhiên, phần lớn sản phẩm xuất khẩu hiện nay vẫn dựa trên mô hình sản xuất truyền thống, tốn nhiều tài nguyên và gây tác động lớn đến môi trường.

Trong bối cảnh đó, việc chuyển đổi sang xuất khẩu xanh là bước đi bắt buộc nếu Việt Nam muốn tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cũng như giữ vững vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Xuất khẩu xanh không đơn thuần là xu thế thị trường mà còn là bước đi chiến lược cho tăng trưởng bền vững.

Một trong những động lực chính thúc đẩy xuất khẩu xanh đến từ sức ép của thị trường quốc tế. Các thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc… đang ngày càng siết chặt quy định liên quan đến môi trường. Cụ thể, từ năm 2026, EU sẽ áp dụng cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), đánh thuế các sản phẩm nhập khẩu không đáp ứng tiêu chuẩn phát thải. Các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như thép, xi măng, nhôm và hóa chất sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp nếu không nhanh chóng xanh hóa quy trình sản xuất. Không chỉ EU, nhiều nhà bán lẻ và đối tác quốc tế cũng đang yêu cầu doanh nghiệp Việt chứng minh tính bền vững trong hoạt động sản xuất và nguồn gốc nguyên liệu.

Bên cạnh sức ép, đây cũng là cơ hội để Việt Nam cải tổ lại hệ sinh thái xuất khẩu theo hướng hiệu quả và bền vững hơn. Việc áp dụng công nghệ sạch, phát triển nguyên liệu đầu vào có thể tái tạo, đầu tư năng lượng tái tạo và thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch sẽ giúp doanh nghiệp tăng giá trị sản phẩm và tiếp cận các phân khúc thị trường cao cấp. Xuất khẩu xanh không chỉ mang lại lợi ích về mặt thương mại mà còn góp phần nâng cao hình ảnh quốc gia, thể hiện cam kết với các mục tiêu phát triển bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu.

Dù vậy, để xuất khẩu xanh trở thành hiện thực phổ biến, cần chiến lược tổng thể và sự vào cuộc đồng bộ từ cả nhà nước lẫn doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn gặp khó khăn trong tiếp cận công nghệ xanh, thiếu nguồn lực đầu tư và còn lúng túng với các tiêu chuẩn quốc tế. Trong khi đó, hệ thống chính sách hỗ trợ xanh hóa sản xuất và xuất khẩu của Việt Nam vẫn còn rời rạc, thiếu sự liên kết và chưa thực sự hấp dẫn về mặt tài chính.

Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo và dẫn dắt, bằng cách hoàn thiện hệ thống pháp lý liên quan đến sản xuất và thương mại xanh, xây dựng tiêu chuẩn quốc gia tiệm cận thông lệ quốc tế, hỗ trợ tín dụng xanh và khuyến khích đầu tư đổi mới công nghệ. Đồng thời, cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, có hiểu biết về sản xuất sạch và tiêu chuẩn môi trường toàn cầu để đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.

Về phía doanh nghiệp, cần chủ động nắm bắt xu thế, đánh giá lại toàn bộ chuỗi sản xuất và xây dựng chiến lược xanh hóa theo từng giai đoạn. Đặc biệt, cần tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP để tăng khả năng tiếp cận thị trường và mở rộng xuất khẩu sản phẩm đạt tiêu chuẩn xanh.

Xuất khẩu xanh không phải là một khẩu hiệu hay lựa chọn mang tính nhất thời mà là con đường tất yếu để nền kinh tế Việt Nam vững bước trong kỷ nguyên của phát triển bền vững. Việc đi sớm, đi đúng hướng sẽ tạo lợi thế dài hạn và giúp Việt Nam không chỉ giữ vững vị thế xuất khẩu mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn trong chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái định hình theo tiêu chí xanh, sạch và công bằng.

Phương Nam