Siết kiểm soát chất lượng vật liệu xây dựng để bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp

Thị trường vật liệu xây dựng hỗn tạp, thiếu “lá chắn” pháp lý

Việt Nam hiện đã xuất khẩu vật liệu xây dựng đến hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cho rằng để yên tâm đầu tư và nâng cao chất lượng sản phẩm, thị trường cần những “trợ lực” pháp lý mạnh mẽ nhằm loại bỏ cạnh tranh thiếu lành mạnh, đặc biệt là tình trạng lẫn lộn giữa hàng đạt chuẩn và hàng kém chất lượng.

Theo ông Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), trong 1–2 năm gần đây, cơ quan này nhận nhiều phản ánh từ các hiệp hội ngành nghề như gốm sứ, kính, xi măng, bê tông… về sự xuất hiện của sản phẩm kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái. Một số cơ sở sản xuất xi măng chưa đủ năng lực nhưng vẫn đưa ra thị trường sản phẩm có tên gọi, nhãn mác gần giống hàng đạt chuẩn, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng và nhà thầu.

Ngoài ra, nhiều công trình sử dụng vật liệu nhập khẩu nhưng chất lượng chưa được kiểm soát chặt, khiến việc đảm bảo độ bền công trình bị ảnh hưởng. Các chuyên gia cảnh báo, những vật liệu chủ lực như xi măng, gạch ốp lát, sứ vệ sinh hay kính xây dựng nếu không đạt chuẩn có thể làm tăng chi phí sửa chữa lên 10–15% giá trị công trình; thậm chí chi phí thay thế có thể bằng 50% giá trị vật liệu ban đầu. Với dự án 100 tỷ đồng, thiệt hại có thể lên tới 40 tỷ đồng nếu dùng vật liệu kém chất lượng.

Vật liệu kém chất lượng len lỏi thị trường gây thiệt hại cho người tiêu dùng lẫn doanh nghiệp làm ăn chân chính. Ảnh minh họa

Dù nhiều sản phẩm của Việt Nam đã đạt tiêu chuẩn quốc tế và xuất khẩu rộng rãi, chúng vẫn phải cạnh tranh với hàng giả và hàng nhái ngay tại thị trường trong nước. Bà Lương Thị Thu Giang, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Tập đoàn đầu tư thông minh đa tầng SXC, cho biết thị trường vật liệu còn hỗn tạp, thiếu quy chuẩn, khiến doanh nghiệp nhập khẩu sản phẩm đạt chuẩn quốc tế gặp nhiều khó khăn.

Trước thực trạng đó, Bộ Xây dựng đã triển khai Chỉ thị của Thủ tướng về tăng cường kiểm soát chất lượng vật liệu xây dựng, nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và nâng cao chất lượng công trình. Vật liệu nhập khẩu sẽ phải đáp ứng quy trình kiểm định chặt chẽ trước khi lưu thông trên thị trường, đồng thời tạo động lực để doanh nghiệp nội địa cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm.

Biến động giá nguyên vật liệu thời gian gần đây cũng gây áp lực lên các dự án hạ tầng và nhà ở, khi giá cát, đá, nhiều loại vật liệu khác liên tục tăng. Theo Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Phú Thọ, xuất hiện một số đơn vị kinh doanh vật liệu không rõ nguồn gốc như xi măng giả nhãn hiệu, thép không đạt chuẩn, gạch và cát trộn tạp chất… Nhiều sản phẩm bị làm giả tem, nhãn để đánh lừa người mua, tiềm ẩn nguy cơ gây sập đổ công trình và thiệt hại kinh tế lớn.

Cơ quan công an khuyến cáo người dân và nhà thầu chỉ mua vật liệu tại cơ sở uy tín, có hóa đơn đầy đủ; kiểm tra tem chống giả và mã QR; đồng thời báo ngay cho cơ quan chức năng khi phát hiện dấu hiệu gian lận.

Cùng chung định hướng siết chặt chất lượng, Sở Xây dựng Đà Nẵng đã yêu cầu chủ đầu tư, nhà thầu và đơn vị giám sát tuân thủ nghiêm các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, kiên quyết không nghiệm thu hạng mục sử dụng vật liệu không rõ nguồn gốc. Địa phương đồng thời khuyến khích sử dụng vật liệu xanh, vật liệu xây không nung, cát nghiền nhân tạo và tái sử dụng tro, xỉ, thạch cao nhằm giảm phát thải và tiết kiệm tài nguyên.

Sở cũng yêu cầu các cơ sở sản xuất, kinh doanh hoàn thiện hồ sơ pháp lý, công bố chất lượng, niêm yết giá minh bạch và đổi mới công nghệ để bảo vệ môi trường. Các trường hợp vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm nhằm bảo đảm mọi công trình đạt chuẩn an toàn và bền vững.

QCVN 16:2023/BXD về sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng

QCVN 16:2023/BXD quy định các yêu cầu kỹ thuật và quản lý đối với sản phẩm, hàng hóa vật liệu xây dựng thuộc nhóm 2 khi sản xuất trong nước, nhập khẩu, lưu thông và sử dụng cho các công trình xây dựng tại Việt Nam. Quy chuẩn đặt ra trách nhiệm bắt buộc đối với tổ chức, cá nhân trong toàn chuỗi cung ứng nhằm bảo đảm vật liệu đưa vào sử dụng đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng, an toàn và phù hợp quy chuẩn hiện hành.

Một trong những yêu cầu chung quan trọng là việc xác định chính xác chủng loại sản phẩm theo danh mục quy định. Trường hợp chưa rõ loại, đơn vị sản xuất hoặc nhập khẩu phải phối hợp với tổ chức thử nghiệm hoặc chứng nhận hợp quy để xác định đúng chủng loại trước khi công bố và lưu thông. Tất cả sản phẩm thuộc phạm vi điều chỉnh phải được chứng nhận hợp quy thông qua thử nghiệm mẫu đại diện hoặc chứng nhận theo lô sản phẩm; các hồ sơ công bố hợp quy phải được gửi đến cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền trước khi sản phẩm được đưa ra thị trường.

Sản phẩm vật liệu xây dựng khi lưu thông phải bảo đảm đầy đủ nhãn hàng hóa theo quy định, gồm thông tin về chủng loại, tiêu chuẩn áp dụng, xuất xứ và các thông tin kỹ thuật cần thiết. Bao gói, vận chuyển và bảo quản sản phẩm phải tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật tương ứng nhằm bảo đảm an toàn và giữ nguyên chất lượng trong suốt quá trình phân phối, dự trữ và sử dụng.

Ngoài ra, toàn bộ hoạt động chứng nhận và đánh giá sự phù hợp phải được thực hiện bởi các tổ chức thử nghiệm, tổ chức chứng nhận đã được chỉ định hoặc thừa nhận hợp lệ. Việc tuân thủ các yêu cầu chung này là điều kiện bắt buộc để bảo đảm vật liệu xây dựng lưu thông trên thị trường đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, bảo vệ an toàn công trình và quyền lợi người tiêu dùng.

Trường hợp các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu hàng hóa vật liệu xây dựng đã được cấp Giấy chứng nhận hợp quy phù hợp Quy chuẩn kỹ thuật QCVN16:2019/BXD và Giấy chứng nhận còn hiệu lực thì được phép sử dụng Giấy chứng nhận hợp quy và dấu hợp quy cho đến khi hết hiệu lực của Giấy chứng nhận đó.

Trường hợp quyết định chỉ định hết thời hạn trong khoảng thời gian Quy chuẩn này ban hành nhưng chưa có hiệu lực thì được phép gia hạn hoạt động chứng nhận hợp quy, thử nghiệm đến ngày Quy chuẩn này có hiệu lực.

An Dương