Bộ Công Thương yêu cầu xử lý nghiêm tình trạng nhập lậu đường

Tình trạng nhập lậu đường tiếp tục gây sức ép lớn lên ngành mía đường Việt Nam, khiến thị trường trong nước chao đảo, giá bán giảm sâu và tồn kho tại các nhà máy lên mức kỷ lục. Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam, bước vào niên vụ 2024 – 2025, lượng đường tồn kho đã vượt trên 70% sản lượng, tương đương khoảng 700.000 tấn – mức cao nhất trong lịch sử ngành. Trong khi đó, sản lượng cả niên vụ đạt khoảng 1,25 triệu tấn, nhưng việc tiêu thụ gặp nhiều khó khăn do đường nhập lậu và nhập lậu “hợp thức hóa” qua biên giới tiếp tục len lỏi thị trường.

Điều đáng lo ngại là mặc dù các lực lượng chức năng đã tăng cường kiểm soát, đường nhập lậu vẫn tràn vào Việt Nam, chủ yếu qua các cửa khẩu tiểu ngạch từ Lào, Campuchia và Thái Lan. Số liệu cho thấy, 6 tháng đầu năm 2024, lực lượng chức năng bắt giữ 24 vụ với hơn 765 tấn đường lậu. Sang nửa đầu năm 2025, số vụ bắt giữ giảm còn 6 vụ, khối lượng chỉ 115 tấn. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, con số này không phản ánh hết thực tế, bởi lượng đường lậu tiêu thụ trong nội địa vẫn lớn, phần nhiều đã “lọt lưới” và được hợp thức hóa qua khâu đóng gói, sang chiết hoặc nhập khẩu chính ngạch với chứng từ giả.

Áp lực từ đường nhập lậu khiến giá đường trong nước rơi xuống mức thấp nhất khu vực. Nửa đầu năm 2025, giá đường chỉ còn dao động 18.400 – 18.900 đồng/kg, giảm so với mức 19.300 đồng/kg hồi đầu năm, thấp hơn đáng kể so với Philippines, Indonesia hay Trung Quốc. Điều này khiến doanh nghiệp sản xuất trong nước gặp muôn vàn khó khăn, chi phí đầu vào cao nhưng giá bán bị kéo xuống, khó đảm bảo lợi nhuận.

Nhiều doanh nghiệp đường niêm yết ghi nhận kết quả kinh doanh sụt giảm mạnh. Công ty Mía đường Sơn La báo lợi nhuận quý II/2025 giảm tới 59%, doanh thu giảm 32% so với cùng kỳ, trong khi tồn kho tăng 23%, lên 537 tỷ đồng. Tại Công ty Đường Quảng Ngãi, lợi nhuận ròng 6 tháng đầu năm giảm 23%, tồn kho phình to từ 1.323 tỷ đồng lên tới 2.567 tỷ đồng. Tình trạng “đường đầy kho, tiền không về” đang đẩy nhiều nhà máy vào vòng xoáy khó khăn, nguy cơ phải thu hẹp sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng vạn hộ nông dân trồng mía.

Nhập lậu đường gia tăng gây ra nhiều hệ lụy. Ảnh minh họa

Điển hình, chỉ trong vòng nửa tháng, lực lượng quản lý thị trường Quảng Bình đã thu giữ 7,5 tấn đường nhập lậu không nhãn mác, không giấy tờ chứng minh nguồn gốc. Tại Long An, một xe tải chở hơn 2 tấn đường lậu cũng bị phát hiện. Đường nhập lậu thường không qua kiểm định, tiềm ẩn nguy cơ nhiễm khuẩn, lẫn tạp chất hoặc tồn dư hóa chất bảo quản vượt mức cho phép. Điều đáng lo ngại là loại hàng hóa này vẫn được tiêu thụ dễ dàng tại các chợ truyền thống, cửa hàng nhỏ lẻ, thậm chí cả trên các sàn thương mại điện tử, khiến ngay cả người tiêu dùng thận trọng cũng có thể mua nhầm.

Trước thực trạng này, Bộ Công Thương đã ban hành Công văn số 463/BCT-XNK gửi Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố và các bộ ngành liên quan, yêu cầu siết chặt kiểm soát, xử lý nghiêm các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ đường nhập lậu. Đặc biệt, các tỉnh biên giới như Quảng Trị, Tây Ninh, An Giang, Đồng Tháp, Đồng Nai phải phối hợp với lực lượng công an, biên phòng và quản lý thị trường để triển khai cao điểm kiểm tra, ngăn chặn đường lậu từ biên giới tuồn vào nội địa.

Tại các đô thị lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng – nơi tiêu thụ lượng đường lớn lực lượng chức năng phải thường xuyên kiểm tra việc truy xuất nguồn gốc, giám sát hoạt động đóng gói, sang chiết nhằm ngăn chặn hành vi hợp thức hóa đường lậu. Bộ Công Thương nhấn mạnh, công tác chống buôn lậu đường phải thực hiện thường xuyên, liên tục, không có “vùng cấm”, đồng thời xác định rõ trách nhiệm người đứng đầu địa phương.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Văn Lộc – Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam – nhận định, đường nhập lậu đang là “vết rạn khó lành” của ngành. Tình trạng này khiến giá mía giảm, nông dân nản lòng, vùng nguyên liệu có nguy cơ bị phá bỏ, trong khi doanh nghiệp mất niềm tin để đầu tư mở rộng sản xuất. Ông cảnh báo, nếu không kiểm soát nhập lậu, mọi chính sách hỗ trợ ngành mía đường sẽ trở nên vô nghĩa, và Việt Nam có thể đánh mất hoàn toàn thị trường nội địa vào tay hàng nhập lậu giá rẻ.

Để bảo vệ ngành mía đường và quyền lợi người tiêu dùng, Hiệp hội đề xuất Nhà nước chỉ cho phép nhập khẩu chính ngạch trong hạn ngạch cam kết WTO, tiếp tục áp thuế chống bán phá giá với đường Thái Lan, đồng thời minh bạch trong việc đấu giá hạn ngạch để tránh lợi ích nhóm thao túng thị trường. Bên cạnh đó, cần tăng cường tuần tra biên giới, giám sát chặt hoạt động vận chuyển, kho bãi và đặc biệt là kiểm soát kênh thương mại điện tử – nơi đường lậu dễ dàng “lọt lưới” quản lý.

Có thể thấy, đường nhập lậu đang tạo nên tác động kép: vừa làm suy yếu sản xuất trong nước, vừa đe dọa an toàn sức khỏe cộng đồng. Muốn xử lý tận gốc, cần sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân. Không chỉ là cuộc chiến pháp lý và quản lý, đây còn là bài toán bảo vệ sinh kế của hàng trăm nghìn nông dân và giữ vững an ninh lương thực – thực phẩm quốc gia. Nếu không quyết liệt, những hệ lụy từ đường nhập lậu sẽ ngày càng phức tạp và để lại hậu quả khó lường.

An Dương (T/h)