Cà phê Tây Nguyên: Canh tác thông minh 'tấm vé sinh tồn' giữa biến đổi khí hậu

Đất suy thoái và áp lực sản xuất buộc nông dân phải chuyển đổi

Tây Nguyên, thủ phủ cà phê của Việt Nam, đang đối diện tình trạng đất bạc màu nghiêm trọng. Kết quả phân tích gần 200 mẫu đất tại các vùng trọng điểm cho thấy độ pH chỉ khoảng 3,9, thậm chí xuống đến 3,0 ở nhiều nơi; hàm lượng canxi, magiê thấp; chất hữu cơ trung bình; dinh dưỡng mất cân đối và thiếu vi lượng như bo, kẽm. Địa hình dốc, mưa lớn gây xói mòn cùng thói quen bón phân hóa học mất cân đối nhiều năm làm đất “kiệt sức”, khiến cây cà phê suy yếu và dễ nhiễm bệnh.

Trước thực trạng đó, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền phối hợp WASI, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia và các địa phương triển khai mô hình “Canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu” tại 15 vườn mẫu thuộc Đắk Lắk, Quảng Ngãi, Gia Lai và Lâm Đồng. Mô hình tập trung phục hồi đất, cân bằng dinh dưỡng và áp dụng kỹ thuật canh tác tích hợp như tưới tiết kiệm, quản lý dịch hại tổng hợp, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp và ứng dụng công nghệ số trong theo dõi sinh trưởng.

Sau hai năm, mô hình cho thấy hiệu quả rõ nét: năng suất trung bình đạt 6 tấn nhân/ha; mô hình xen canh hồ tiêu tăng 10–15% so với đối chứng; tỷ lệ rụng quả giảm 15–25%; sâu bệnh giảm mạnh nhờ chế phẩm sinh học. Lợi nhuận của nông dân tăng thêm 89–124 triệu đồng/ha, đồng thời cây phục hồi nhanh và duy trì năng suất ổn định cho các vụ tiếp theo.

Diện tích canh tác cà phê thông minh tại Gia Lai cho năng suất, chất lượng cao.

Canh tác thông minh: Lối thoát để tái sinh đất và nâng giá trị hạt cà phê

Canh tác cà phê thông minh được xem là hướng đi phù hợp nhất trong bối cảnh hiện nay vì giải quyết trực tiếp cả ba vấn đề: đất suy thoái – biến đổi khí hậu – chi phí sản xuất. Cốt lõi của mô hình này là khôi phục sức khỏe đất thông qua bón phân cân đối, tăng cường chất hữu cơ, bổ sung canxi – magiê để nâng pH và cải thiện khả năng giữ chất dinh dưỡng. Khi đất hồi phục, cây khỏe tự nhiên hơn, sức đề kháng tăng, nhu cầu sử dụng phân bón và thuốc hóa học giảm, từ đó giảm chi phí.

Song song với dinh dưỡng, canh tác thông minh còn tích hợp các quy trình tưới tiết kiệm, quản lý dịch hại tổng hợp, tái sử dụng phụ phẩm và ứng dụng công nghệ số để theo dõi dinh dưỡng – sinh trưởng theo thời gian thực. Việc chuyển từ kinh nghiệm sang quản lý dựa trên dữ liệu giúp người trồng cà phê tối ưu từng quyết định sản xuất, hạn chế lãng phí và chủ động trước biến động thời tiết.

Thu hoạch cà phê tại Gia Lai.

TS. Phan Việt Hà, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, cho rằng canh tác thông minh chỉ có thể phát huy hiệu quả tối đa khi được chuẩn hóa thành quy trình thống nhất. Việc chuẩn hóa này giúp nông dân dễ tiếp cận kỹ thuật, đồng thời tạo nền tảng để ngành cà phê chuyển từ sản xuất manh mún sang sản xuất dựa trên tiêu chuẩn.

Ông Hà cũng nhấn mạnh rằng Tây Nguyên cần đẩy mạnh số hóa nông nghiệp, từ cảm biến độ ẩm, phần mềm quản lý dinh dưỡng đến nhật ký điện tử nhằm phục vụ truy xuất nguồn gốc. Đây là yếu tố quyết định để hạt cà phê Việt Nam đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế về minh bạch và bền vững.

Khi đất khỏe – cây khỏe – người nông dân khỏe, hiệu quả sản xuất được cải thiện cả về năng suất lẫn chất lượng. Quan trọng hơn, tư duy canh tác cũng được nâng cấp: từ sản xuất theo thói quen sang sản xuất dựa trên khoa học và công nghệ.

Thanh Hiền