Cần có giải pháp quản lý chặt chẽ và phát triển hệ thống thực phẩm sạch theo hướng bền vững

Hiện nay, thực phẩm được lưu thông, buôn bán chủ yếu qua kênh phân phối truyền thống (chợ, cửa hàng tạp hoá), đặc biệt là thực phẩm tươi sống. Theo thống kê, cả nước có 8.517 chợ, trên 1.167 siêu thị, 254 trung tâm thương mại và hàng nghìn cửa hàng chuyên doanh, cửa hàng tiện lợi hiện đại hoạt động theo mô hình chuỗi hiện đại.

Đa dạng kênh phân phối, hệ thống cung ứng thực phẩm an toàn

Đại diện Vụ Thị trường trong nước thông tin, hiện nay, chợ vẫn là kênh cung ứng thực phẩm chính trên cả nước. Tuy nhiên với sự phát triển của nền kinh tế và thu nhập của người dân, ngày càng có nhiều hệ thống phân phối hiện đại, phát triển theo chuỗi, có quy mô rộng khắp trên cả nước.

Các hệ thống phân phối hiện đại như hệ thống Saigon Co.op có trên hàng nghìn điểm bán, trong đó số cửa hàng Co.op Food đang hoạt động hiệu quả trên toàn quốc là 571 cửa hàng, góp phần cung cấp bữa ăn hàng ngày cho hàng triệu gia đình Việt Nam với tiêu chí kinh doanh hàng đầu “an toàn - tiện lợi - tươi ngon”. Hệ thống siêu thị MM Mega Market Việt Nam có 21 trung tâm bán sỉ và siêu thị trên toàn quốc cùng với 5 trạm thu mua và cung ứng nông sản thực phẩm an toàn với 2.000 đối tác cung ứng sản phẩm. Hệ thống WinCommerce, chuỗi bán lẻ lớn với hơn 3.500 siêu thị và cửa hàng tiện lợi tại 62 tỉnh thành trên cả nước, thu mua và tiêu thụ khoảng 83.000 tấn nông sản mỗi năm. Trong đó, hơn 50% là rau củ quả và trái cây thu mua từ các nhà cung cấp địa phương. Hệ thống Big C & Go! với 72 cửa hàng tại khắp các tỉnh thành, cung cấp các thực phẩm đa dạng, tươi mới. 

Hiện nay, có một xu hướng mới là tổ chức các chuỗi cửa hàng nhỏ cung ứng đặc sản địa phương, thực phẩm an toàn như chuỗi Sói Biển với 45 cửa hàng tại Hà Nội, chuỗi Bác Tôm, chuỗi Eco Food, … đóng góp vào việc phân phối thực phẩm theo xu hướng phân phối hiện đại, truy xuất được nguồn gốc từ nơi sản xuất đến tận tay người tiêu dùng.

Hoàn thiện quy định pháp luật, nâng cao ý thức cộng đồng

Tuy hoạt động phân phối thực phẩm an toàn đã có những chuyển biến tích cực, song theo Bộ Công Thương, thực phẩm được kiểm soát chất lượng mới chiếm từ 15-20% trong tổng số 26% hàng hóa tiêu dùng phân phối qua kênh hiện đại. Trong khi đó, chợ truyền thống vẫn là kênh cung ứng thực phẩm chính trên cả nước (chiếm 74%) với nhiều bất cập về vấn đề an toàn thực phẩm. Con số 200 mô hình chợ bảo đảm an toàn thực phẩm được thí điểm tại các địa phương (đến hết tháng 10-2023) là kết quả đáng ghi nhận, nhưng mới chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số 8.517 chợ toàn quốc.

Điều này dẫn đến tình trạng ngộ độc thực phẩm hiện còn diễn biến phức tạp, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người sử dụng và niềm tin tiêu dùng. Thực tế, quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm chưa đồng bộ, hiệu quả thấp. Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý chưa chặt chẽ, còn nhiều kẽ hở. Các hình thức kinh doanh trên nền tảng số ngày một đa dạng, khó quản lý. Tình trạng buôn lậu thực phẩm qua biên giới, quảng cáo thực phẩm sai sự thật, lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y diễn biến phức tạp…

Theo Tiến sĩ Cao Văn Trung, Phó Trưởng phòng Giám sát ngộ độc thực phẩm và thông tin truyền thông (Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế), trong 500.000 cơ sở chế biến thực phẩm, 85% có quy mô vừa và nhỏ, sản xuất theo mùa vụ nên việc đầu tư trang thiết bị, nhà xưởng còn hạn chế. Do đó, cần đồng bộ nhiều giải pháp để bảo đảm an toàn thực phẩm, từ mở rộng các vùng sản xuất an toàn, đến khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư cơ sở chế biến; quản lý các cơ sở giết mổ nhỏ lẻ, khuyến khích giết mổ tập trung... Đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm ở tuyến cơ sở, công khai tên, địa chỉ, sản phẩm, cơ sở vi phạm để tăng tính răn đe. 

Về phía Bộ Công Thương, ông Nguyễn Mạnh Thắng - Vụ Khoa học và Công nghệ - Bộ Công Thương nhấn mạnh, Bộ sẽ tập trung vào 5 nhóm nhiệm vụ để giúp các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của mình nhằm phát triển hệ thống kinh doanh thực phẩm an toàn.

Thứ nhất về hoàn thiện chính sách pháp luật và tổ chức bộ máy, Bộ Công Thương tập trung rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật; nghiên cứu, đề xuất cơ chế phối hợp về thu hồi, giám sát và xử lý đối với sản phẩm, hàng hóa là thực phẩm có khuyết tật lưu thông trên thị trường nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Bộ Công Thương sẽ kiện toàn, giao một đơn vị giữ vai trò đầu mối tham mưu Lãnh đạo Bộ trong công tác quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm và lồng ghép an toàn thực phẩm thành nhiệm vụ thường xuyên, gắn với nhiệm vụ chuyên môn theo chức năng của từng đơn vị trong Bộ.

Thứ hai về công tác thanh tra kiểm tra, Bộ Công Thương rà soát, hoàn thiện các quy định về thanh tra, kiểm tra, hậu kiểm an toàn thực phẩm theo hướng phù hợp với Luật Thanh tra được thông qua tại Kỳ họp thứ 4 Quốc hội khóa XV, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2023. Đồng thời, xây dựng, đề xuất các biện pháp phù hợp với tình hình thực tế để đẩy mạnh công tác phòng, chống nạn hàng giả, hàng kém chất lượng và hàng nhái đang lưu thông trên thị trường.

Thứ ba về công tác truyền thông, đẩy mạnh, tăng cường tuyên truyền, vận động, giáo dục, cung cấp thông tin, hỗ trợ pháp luật nhằm nâng cao nhận thức của toàn xã hội về an ninh, an toàn thực phẩm.

Thứ tư về chính sách hỗ trợ, khuyến khích, hỗ trợ hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm ứng dụng công nghệ cao và kết nối chuỗi giá trị cung ứng thực phẩm an toàn; tiếp tục triển khai các hoạt động nhân rộng mô hình chợ thí điểm bảo đảm an toàn thực phẩm, phát triển hệ thống phân phối thực phẩm an toàn; khuyến khích đầu tư nâng cấp hạ tầng công nghiệp, dịch vụ, hình thành mạng lưới logistic, bảo quản, chế biến, đặc biệt là phát triển thương mại điện tử ở nông thôn; Ký kết các điều ước, thỏa thuận quốc tế về công nhận lẫn nhau trong lĩnh vực an toàn thực phẩm và xây dựng cơ sở dữ liệu về bảo đảm an ninh, an toàn thực phẩm của ngành liên thông với hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia.

Thứ năm về cơ chế phối hợp, chúng ta đã thí điểm nhiều chính sách như thí điểm mô hình quản lý tập trung dưới dạng Ban Quản lý an toàn thực phẩm các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; thí điểm công bố sản phẩm và kiểm tra nhà nước về thực phẩm nhập khẩu dựa trên quản lý rủi ro, thí điểm miễn giảm chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm đối với cơ sở áp dụng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến, thí điểm lựa chọn cơ quan hành chính thực hiện thủ tục hành chính, thí điểm quản lý chợ đầu mối giao ngành nông nghiệp, thí điểm thanh tra chuyên ngành an toàn thực phẩm ở cấp huyện, xã…

Khánh Mai (t/h)