Chất sát khuẩn triclosan 'dấy lên' mỗi lo ngại ung thư

Cách đây vài năm, người ta đã đặt vấn đề về sự an toàn của triclosan là chất sát khuẩn được dùng làm chất phụ gia của khá nhiều sản phẩm dùng hằng ngày trên khắp thế giới, trong đó có mỹ phẩm. Mới đây vấn đề an toàn của triclosan lại được nêu lên khi có một số nghiên cứu được công bố.

Triclosan là gì?

Trước hết, triclosan là chất sát khuẩn đã được dùng khá lâu, từ năm 1972, được gọi là chất sát khuẩn vì triclosan có tác dụng diệt khuẩn và diệt vi nấm. Đây là hợp chất hữu cơ với công thức khá đơn giản là 5-cloro-2-(2,4-diclorophenoxy) phenol. Nhờ chứa clor và phenol mà triclosan có tính sát khuẩn. Nó diệt được vi khuẩn nhờ kết hợp và làm bất hoạt enzyme ENR là enzyme mà vi khuẩn rất cần để tổng hợp acid béo tạo vỏ bọc bao quanh con vi khuẩn.

Con người không có enzyme ENR nên triclosan dùng ngoài (tức không uống) sẽ không ảnh hưởng tế bào cơ thể người. Do sự phát triển của vi khuẩn mà một số nơi trong cơ thể có nguy cơ nhiễm khuẩn và sinh mùi hôi (như hôi nách chẳng hạn), cho nên triclosan với tác dụng diệt khuẩn đã được dùng như là một thành phần trong các sản phẩm gia dụng như: xà bông (hàm lượng triclosan từ 0,1 - 1%), kem đánh răng, nước xúc miệng, kem cạo râu, nước rửa tay, chất khử mùi (deodorants) hoặc làm chất tẩy uế dùng cho nhân viên y tế rửa tay trong phòng mổ.

Cách đây vài năm, người ta nghi ngờ sử dụng các sản phẩm chứa triclosan có thể gặp nguy hại vì bản chất hóa học của nó. Triclosan bị nghi ngờ có thể kết hợp với clor chứa trong nước máy (nước máy sử dụng trong các thành phố đều được khử trùng với clor) để tạo hợp chất cloroform là chất theo cơ quan EPA Mỹ (US Enviromental Protection Agency) có nguy cơ sinh ung thư. Lại có nguồn tin cho rằng triclosan có thể kết hợp với clor có trong nước máy để tạo thành 2,4-diclorophenol, và chất sau này khi gặp tia tử ngoại của ánh nắng mặt trời biến thành chất độc dioxin. Tuy nhiên, nguy cơ sinh ra dioxin là rất thấp, gần như không đáng kể.

Các vấn đề về triclosan nổi lên

Gần đây, nổi lên hai vấn đề đối với triclosan. Một là triclosan có thể gây nguy cơ vi khuẩn đề kháng (bacterial resistance) và thứ hai là triclosan có thể trở thành “chất phá vỡ nội tiết” (endocrine disruptor).

Theo quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Xuân Lãng, Giám đốc Trung tâm Phân tích và kiểm tra môi trường (Viện Hóa học công nghiệp, Bộ Công nghiệp, triclosan là chất diệt khuẩn nên nó có tính độc. Nhưng nói như vậy không có nghĩa cứ có tính độc là gây chết người. Ở liều lượng cho phép, nó không thể gây hại cho con người.

Thực tế, vẫn có các chất hữu cơ như clo, brôm có tính độc nhưng người ta vẫn sử dụng ở mức độ cho phép. Ví dụ như thuốc xịt muỗi cũng có những chất mang tính độc, nhưng được sử dụng ở liều cho phép để diệt muỗi mà không có hại đối với sức khỏe của người. Những chất hữu cơ này (clo, flo, brôm) còn được sử dụng làm chất bảo quản.

Triclosan khi tác dụng với Cl2 (clo) trong nước sẽ tạo thành cloroform. Chất mới này từng bị lo ngại là gây ung thư. Thực ra, cloroform đã từng được sử dụng làm thuốc mê, còn hiện nay nó vẫn là một dung môi hữu cơ. Ngoài ra, phản ứng này rất khó xảy ra vì phải cần các điều kiện kèm theo. Ví dụ như phải có ánh sáng, có thời gian cần thiết. Trong khi đó, ta đánh răng trong vòng một phút, ở môi trường... miệng thì làm gì có đủ các điều kiện cần thiết. Và nồng độ Cl2 trong nước sinh hoạt tại các hộ gia đình rất thấp, không đủ điều kiện để phản ứng xảy ra. Vì vậy không nên lo ngại về việc có thể gây ung thư.

với các sản phẩm hóa mỹ phẩm nói chung, người tiêu dùng không nên lạm dụng hoặc quá tin vào công dụng của sản phẩm vẫn được quảng cáo. Nhà sản xuất càng không nên lạm dụng các chất này và phải chấp hành đầy đủ các tiêu chuẩn đã quy định hoặc đúng với tiêu chuẩn chất lượng đã công bố. Đồng thời, các cơ quan quản lý cần có các biện pháp kiểm tra, giám sát phía sản xuất, vì hầu hết người tiêu dùng không thể tự kiểm tra các sản phẩm hóa mỹ phẩm.

Ở VN, việc xác định hàm lượng triclosan trong các sản phẩm được tiến hành dễ dàng ở trong nước với chi phí khoảng 300.000-400.000 đồng/mẫu. Tuy nhiên, không phải người tiêu dùng nào cũng có thể đem các sản phẩm đi kiểm định vì chi phí cao so với giá sản phẩm mà họ mua.

Vì vậy, để bảo vệ mình, người tiêu dùng cần mua các sản phẩm có nhãn mác, bao bì rõ ràng, được chứng nhận bởi các cơ quan chức năng.  Ngay trong sinh hoạt, nhiều người tiêu dùng còn có sai lầm cơ bản trong sử dụng đồ gia dụng, như còn thói quen sử dụng đồ nhôm để chế biến thức ăn hay dùng can nhựa để đựng rượu. Ngay với sản phẩm chảo chống dính cũng rất cần lưu ý. Không nên sử dụng loại chảo mà chất chống dính dễ bong, cháy, vì sản phẩm đó không tốt cho sức khỏe.

 

Thu Thảo (T/h)